Masal Nedir? / Masalların Önemi / Çocuk Eğitiminde Masalların Önemi

Masal Nedir?

Her masalın bir konusu bir de öğretici yönü vardır. Hatta her masal, tüm insanlığa birtakım kültürel mesajlar iletir. Toplumumuzda masallar -günümüzde çok popüler olmasa da- Anadolu’nun eskimeyen kültür geleneklerinde önemini koruyarak; anne, baba, dede, nine gibi anlatıcı kişilerle çocuklara anlatılıp kültür ve ahlaki mesajların aktarımı devam etmektedir. İşte bu yönleriyle masal; “terbiye ve ahlâka faydalı, yararlı hikâye” şeklinde tanımlanır.

Anlatılan masallarda genelde en acı hayat dersi bile hayal ürünü ve gerçek üstü kahramanlarla tatlandırılarak anlatıldığından, kahramanın örnek davranışları çocuk bilincine yerleştirilmesinde eğitici ve öğretici bir yön taşır. Genel de masalların sonunun mutlu bitmesi, çocukların kendilerini geliştirmesinde, keşfetmesinde, dünyaya umutla bakmasında, iyinin ve doğrunun öğretilmesinde önemi oldukça büyüktür.

Anlatılan masallarda: “Doğruluk, dürüstlük, sabır, adalet, eşitlik, bağlılık gibi evrensel değerler en güzel masallarda dile gelir. Bu yönleriyle özellikle Türk masallarında yüzlerce yıllık deneyimlerden süzülerek günümüze gelen harika bir eğitici yön bulunmaktadır.

Masalların tüm çocuklar, gençler hatta yetişkin insanlara bile eğitici, öğretici bir etkisinin olduğu 1400’lü yıllarda keşfedilmiştir. Anlatılan masallarda genellikle kolektif bir şuurla eski kültürlerin, dinin, törenlerin, törelerin başlangıcını görmek mümkündür. Çoğu masalın işlediği ana tema ise “iyilik-kötülük, “adalet-zülüm”, “doğruluk-haksızlık”, “alçakgönüllülük-kibir” gibi zıt kavramların temsilcisi olan hayal ürünü kişilerin mücadelesi işlenir.

Masalın Genel Özellikleri Nelerdir?

• Dili yalın, süssüz ve söz oyunları yoktur.
• Yer ve mekanlar belirgin değil, gerçekle de ilgisi sadece isimleri geçer.
• Tüm masallar genellikle anonim eserlerdir.
• Zaman kavramı belirgin değildir.
• Türk masallarında yer yer tekerlemeler bulunur.
• Masallarda ahlaki kavramlar karşıtları ile birlikte anlatılır.
• Masalların sonu genel de mutlu sonla biter ve kötüler, kötülük edenler hayali kahramanlar vesilesiyle mutlaka cezalarını bulur.
• Hayal ürünü yaratıklar, birtakım güçlere sahip kişilikler, nesneler, yardımcı hayvanlar kötülerin karşısında, iyilerin her zaman yanındadır.
• Türk masallarında, hayata karşı boynu bükük, kolay yönlendirilebilen tiplere yer verilmez.
• Masallarda kahraman, yaşanılan çevre, inançlar, gelenek ve görenekler en önemli özellikler arasında yer alır.
• Türk masallarında deyimlerden ve atasözlerinden “kıssadan hisse” olarak sonuçlanır.
• Masaldaki kahramanlar genelde: dev, cadı, padişah, peri kızı, keloğlan, köse vb...

Masalların Kaynağı Nedir?

Dünyada ilk masalın hangi toplumlarda, nasıl ortaya çıktığı ve nasıl oluştuğu bilinmemekle birlikte bu günümüzde hala bir araştırma konusudur. Eflatun Cem Güney’e göre masal dünyası; “İnsanoğlunun istediği, hayal ettiği şeylere ulaşma çabasından doğmuştur. Hayale sığmayan arzular, istekler yüreğe düğümlenip kalır. İşte bu düğümlenip kalış, zamanla masal olayları zinciri halinde ortaya çıkar.” demiştir.

Türk Halk Masallarının Konusu Nedir? 

• Türk halk masallarında: “aile sevgisi, çocukların karşılaşabileceği birtakım zorluklar, kötülüklerin, kötülerin yaptığı yanına kâr kalmayacağı” gibi konular işlenir.
• Türk masallarında olumlu olan kahraman öne çıkan kişidir.
• Türk halk masallarında: İmkânsıza yer verilmez; bir saniyede okyanuslar aşılabilir, insanlar iğne deliğinden rahatça geçebilir.
• Türk halk masalları dramatik bir özellik taşır.
• Türk halk masallarında: “Hak, adalet” kavramı, olayların gelişimi ile birlikte gerçekleşir.
• Türk halk masallarında başlangıç, ara ve sonuç bölümlerinde tekerlemeler bulunur.
• Türk halk masallarında tasvirlere yer verilmez. Bu durum masalı tamamen ilgi çekici olmasını sağlar.

Türk Halk Masallarının Bölümleri

Türk halk masalları üç bölümden oluşur.

Bunlar sırasıyla:

Döşeme

• Tekerleme ile masala giriş yapılır.
• Kahraman tanıtılır.
• Konu verilir.

Gövde ve Gelişme 

• Kahramanın başından geçen türlü türlü olaylar anlatılır.
• Okuyucunun merakı tahrik edilir.
• Olay bir çözüme kavuşturması gereken noktaya getirilir.

Sonuç ve Çözüm 

• Bu bölümde olay bir sonuca bağlanır.
• İyiler kazanır.
• Kötüler kaybeder.
• İyilere ödül, kötülere ceza verilir.
• İyi dileklerle masal bitirilir.

Modern - Edebi Masallar

Bu tür genel olarak yazılı kültür ürünleri olarak karşımıza çıkar. Daha çok çocuk okurlar veya dinleyicilere güzel duygular iletebilmek, onlara iyi alışkanlıklar kazandırmak için yazılmışlardır. Modern edebi masallarda bir düşüncenin veya davranışın eleştirisi yapılarak toplumsal eleştiri yetisinin güçlenmesi amaçlanmıştır. Modern edebi masalların anlatım özelliği genellikle alegorik özelliğe sahiptir.

Çocuk Edebiyatında Masal

Özellikle “okul öncesi” ve “okula yeni başlayan çocuklar”ın ilgisini çeken masallar dinleyen çocuğun iç dünyasına hitap etmek ve ulaşmakta vazgeçilmezler arasında yer alır.

Anlatılan masalın gizemli havası, serüven dolu fantastik olaylar içermesi, çoğunlukla iyilerin kazanıp kötülerin yenilgiye uğratılması çocuklar tarafından ilgi çekici yapıya sahiptir. İlgi çekmesinin en büyük nedeni de çocuğun da kendisini anlatılan masalla aynı dünyanın içinde bulmasından dolayıdır. Bu sebeple masal dinleyen çocuklar anlatmaktan ziyade daha çok anlatılan masalın kahramanı ile kendisini özleştirerek hikayenin içinde kendisini hayal etmesi mümkündür.

Çocuk Eğitiminde Masalın Etkisi veya Önemi

• Çocuğun hayal gücünün farklılaşmasına, ufkunun genişlemesine yardımcı olur.
• Çocuğun kelime hazinesinin zenginleşmesine, yeni kavramların hızlıca öğrenilmesine katkı sağlar.
• Çocuğun merak duygusunu ve soru sorma yeteneğini geliştirir.
• Çocuğun dinlediği masallarda “neden-sonuç” ilişkisi kurma becerisini geliştirir.
• Çocuğun korkularını giderir.
• Çocuğun özlemlerini dile getirmesine, karşılaştıkları güçlükler karşısında kendiliğinden çözüm bulmasına katkı sağlar.
• Çocuğun kişiliğini geliştirir.
• Çocukların kendi sorunlarını anlatılan masallar aracılığıyla ciddiye alınarak çözüme kavuşturulduğunu görmesine de katkı sağlar.
• Çocuklar masallarda kendilerinde güvenli hisseder.
• Çocukların geleceğe her zaman ümitle bakmalarını sağlar.

Çocuk Masallarının Nitelikleri Nelerdir?

• Masallarda anlatılan olaylar her zaman canlı ve hareketlidir.
• Masalın anlatım dili sade, akıcıdır.
• Masalın düğüm noktası ustaca işlenmemiş, olaylar beklenmedik şekilde sonuçlandırılmıştır.
• Tasvirleri, kahramanların davranışları çocuklarda iyilik ve güzellik duygusunun gelişmesini sağlamalıdır.
• Anlatılanlar zaman zaman çocukları neşelendirmeli güldürmeli ve eğlendirmelidir.
• Konusu ve kahramanları bakımından çocukları korkutmaktan ve üzmekten uzak olmalıdır.
• Masalda çocukları, uyuşukluğa, boş inançlara tümüyle kaderciliğe yönelten telkinlerde bulunmaması gerekir.

Masalın Çocuk Gelişimine Katkısı Nedir? / Masallar Çocuklara Ne Katar?

Günümüz modern eğitiminin temel amaçlarından biri çocuğun, yaşamın anlamını bulmasını sağlamaya yöneliktir. Çocukların: “Ben nereden geldim, doğum nedir, ölüm nedir?” gibi soyut kavramlı çocuk için karmaşık birer soru olan bu sorulara tutarlı yanıtlar bulması gerekir. Bu soruların yanıtlarını çocuklar bir kitaptan ya da bir yetişkinden öğrenmesi zordur. İşte burada devreye masallar girer ve bu konular ele alınarak çocuğun iç sorunlarına, gerilimlerine gönderme yaparken dolaylı bir yoldan çocuğun kafasındaki soru işaretlerin son bulmasına yardımcı olur.

Çocuklar hiçbir zaman değişmez gerçeklere yetişkinler gibi mantıksal cevaplar vererek ilişki kurmazlar. Onların zihin dünyasında kendilerince bir işleyiş vardır ve bu dönemde hayal gücü büyük önem taşır. İşte masaldaki fantastik anlatım, bir yönüyle gerçek bir yönüyle hayal ürünü öğeler içermesi çocukların büyük ölçüde ilgisini çeker. Özellikle 4 - 8 yaş arasındaki çocukların yaşamlarında düş gücü ciddi anlamda önem taşıdığı için bu noktada masalın mantığı ile çocuğun mantığı birbirine yakınlık gösterdiğinden dolayı masal çocuklara hayata dair çok şey katar, çocuğun gelişimine büyük katkı sağlar.

Diğer taraftan,

• Masallar çocukları sosyal dünyaya hazırlar.
• Masal kitapları çocuğun görsel yönünün gelişmesine katkı sağlar.
• Masal kahramanları iyiyi, doğruyu ve güzeli yapan kişi olduğu için çocuk kahraman olarak kahraman gibi olmak isteyecek iyi yönünü kullanmasını daha iyi öğrenecek kişilik gelişimine katkısı olacaktır.
• Masallarda özellikle kurguların gerçeğe yakın olması, kahramanların kazandıkları zaferler, çabalarının bir sonucu olarak ele alınmalıdır.

Türk Edebiyatında Masallar

• Türk edebiyatında “Keloğlan” en tanınmış masal kahramanı arasında yer alır.
• La Fontaine masalları Şinasi tarafından “Tercüme-i Manzume (1859)” adıyla Türkçeye çevrilmiştir.
• Masallar, Pertev Naili Boratav, Eflâtun Cem Güney gibi yazarlar tarafından derlenip incelenmiştir.
• Masal derlemelerine Oguz Tansel de katkı sunmuştur. Özellikle “Allı ile Fırfırı” adlı eseriyle Türk Dil Kurumu Çocuk Yazını Ödülü’ne layık görülmüştür.
• Naki Tezel de son dönemlerde masal kitaplarıyla dikkatleri üzerine çeken bir yazardır.
• Orhan Şaik Gökyay Dede Korkut Hikâyelerimizi günümüz Türkçesine çevirmiştir.
• Modern masal yazarlarımız: Aytül Akal, Mustafa Özçelik, Ahmet Yozgat, Üzeyir Gündüz, Tarık Dursun K.,Mustafa Ruhi Şirin, Amet Efe, M.İdris Zengin, Bestami Yazgan, Sadettin Kaplan, Hasan Latif Sarıyüce, Elvan Pektaş,vb

Dünya Edebiyatında Masalın Yeri

Dünya edebiyatında masal türündeki ilk eser, Hint edebiyatının ürünü olan ve Beydeba’nın yazdığı “Kelile ve Dimne” sayılabilir. Fabl şeklindeki bu eserin dışında, “Binbir Gece Masalları” da bu türün güzel örneklerindendir. Avrupa’da ise masalcılığın temellerini Fransız sanatçı La Fontaine (Lafonten) atmıştır. Dünya edebiyatındaki başlıca masal yazarları arasında Alman edebiyatında “Grimm Kardeşler” ve Danimarka edebiyatında “Andersen” öne çıkmıştır.

Son olarak size bir masal örneği vererek masalın arka planında neler verilmek istendiğini irdelemeye çalışalım.

Youtube’de “Nar Tanesi Masalı 1. Bölüm: Nara Düşmek” adıyla yayınlanan modern masal, 1946’da Doğan Kardeş Yayınlarından çıkan Eflatun Cem Güney’in derlediği Nar Tanesi temel alarak yeniden yorumlanmış. Özet: Perili Ana bir gün testisini doldurmak için Şehzade Pınarı’na gider. Kemlik Padişahının oğlu Şehzade de o gün can sıkıntısıyla baş etmeye çalışıyordur. Tutar, elindeki elmas ve inci torbasından bir fiske Şehzade Pınarı’na doğru fırlatır. Perili Ana’nın atadan dededen kalma testisi kırılır. Perili Ana’ya boşuna Perili dememişler ya; Perili Ana’nın perileri Şehzade’ye “Nar Tanesi’nin narına yanasın!” diye beddua eder. Bu duayla Şehzade’nin hayat dersi yolculuğu ve masal başlar.

Masaldaki Semboller

Hayat kaynağı suyu temsilen Şehzade Pınarı; Şehzade’yi günahlarından arındıracak Ak Pınar; metaforik 7 rakamını temsilen Kaf Dağı’ndan önceki 7 dağ, 7 deniz; hayal ve gerçek alemin sınırı, kâmil insan olmanın sembolü Kaf Dağı ve cennetin, bereketin ve bağlılığın işareti Nar.

Son söz; Gökten üç elma düştü, biri bana, biri okuyanlara, diğeri de bütün çocuklara olsun. Çocuklar ersin muradına bizler çıkalım kerevetine,

Sağlıcakla kalın…