Haberler>Ekonomi>Gıda krizini tetikleyecek: Bu kez gübreye tek tek kısıtlama getirdiler, kıtlık kapıda

31 May 2022 13:23 - Güncelleme : 31 May 2022 13:37

Gıda krizini tetikleyecek: Bu kez gübreye tek tek kısıtlama getirdiler, kıtlık kapıda

Rusya-Ukrayna savaşı ile tüm dünyada gıda fiyatları artarken kıtlık uyarıları üst üste geliyor. Dünyanın tahıl ambarı iki ülkenin arasındaki savaşın uzaması yüksek enflasyonu tetiklerken, tedarik, sevkiyat ve depolama krizi ile fiyatlar artıyor. Son darbe ise gübre kısıtlamasıyla gelecek. Bir çok ülke ithalatı yasaklarken, ekim alanlarının daralması ve verimsizlik bir kez daha gıda krizini tetikleyecek. 2023 için kıtlık çanları şimdiden çalmaya başladı...

Gıda sorunu Rusya Ukrayna savaşının etkisiyle kriz boyutuna ulaştı. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde temel gıda fiyatları yükseldi. Yeni tehlike ise ekim alanlarını daraltacak ve verimliliği düşürecek gübre sorunu olarak karşımıza çıktı.

Şubat ayında başlayan Rusya Ukrayna Savaşı halihazırda Covid-19 pandemisi etkisiyle yükselen gıda fiyatlarını uçurdu. Dünyanın tahıl ambarı olarak bilinen iki ülke arasında yaşanan jeopolitik gerginlik ayçiçek yağı, buğday ve diğer birçok ürünün yüklü olduğu gemilerin limanlarda sıkışmasına neden oldu. Tedarizk zincirinde yaşanan aksaklık beraberinde depolama problemini getirdi. Yetkililer özellikle gelişmekte olan ülke vatandaşlarının önümüzdeki günlerde marketlerde çok daha yüksek fiyatlar ile karşı karşıya kalacağını ifade ederken, gübre ihracatında önemli yere sahip ülkelerin kısıtlamaya gitmesi gıda krizini kıtlık boyutuna taşıyacak gelişme olarak değerlendirdi.

GIDA FİYATLARINDA EŞİ BENZERİ GÖRÜLMEMİŞ ARTIŞ

Savaşın patlak vermesinden bu yana Ukrayna ihracatında yaşanan duraklama, Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) dünya çapında en çok ticareti yapılan gıda ürünlerinin uluslararası fiyatlarını takip eden gıda fiyat endeksini, rekorların başladığı 1990'dan bu yana Mart ayındaki en yüksek seviyeye çıkardı.

Pandemi sonrası küresel talep, iklim krizi, sıkılaşan gıda stokları, yüksek enerji fiyatları, tedarik zinciri sıkıntısı, ihracat kısıtlamaları ve vergiler gıda piyasasını iki yıldır zorlarken Rusya'nın işgalinin ardından gıda enflasyonu eşi benzeri görülmemiş bir düzeyde dünya çağında yükseldi. Gıda krizi Tüketici Fiyat Endeksi’nin kıtanın en büyük ekonomilerinin tümünde keskin bir şekilde yükselmeye devam ediyor. Amerika Birleşik Devletleri'nde TÜFE Ocak 2020'den bu yana yüzde 14'ten fazla arttı. Gelişmekte olan ve yükselen piyasa ülkelerinden gelen veriler ise daha çarpıcı olurken bu ülkelerde temel gıda ürünleri çok yüksek fiyatlar ile karşı karşıya kaldı.

Reuters raporuna göre, Türkiye’de gıda fiyatlarında 2020 yılından bu yana yüzde 136 yükseliş yaşandı. Buğdayının çoğu Ukrayna'dan olmak üzere gıda ithalatına büyük ölçüde bağımlı bir ülke olan Lübnan’da ise 2020'den bu yana fiyat endeksinin 3.000 puandan fazla arttığını gördü. Gelişmekte olan birçok ülkede gıda Tüketici Fiyat Endeksi'ndeki en büyük kategoridir.

SAVAŞ KÜRESEL TARIM TİCARETİNE BALTA VURDU

Savaş, Rusya ve Ukrayna'dan yapılan küresel tarım ihracatını kesintiye uğrattı. Rusya ve Ukrayna, 2016-2020 yılları arasında küresel buğday ihracatının %24'ünü, ayçiçeği tohumu yağı ihracatının %57'sini ve mısırın %14'ünü oluşturan iki hububat ihracatçısı konumda yer aldı.

Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı'na (WFP) göre, işgalden önceki 8 ay içinde Ukrayna'nın yedi Karadeniz limanından 51 milyon metrik ton tahıl geçti. İşgalden bu yana, Ukrayna'nın mevcut ihracat tahıl stoğunun çoğu, demiryolu altyapısının zarar görmesi, kapalı limanlar ve Karadeniz'deki Rus ablukaları dağıtıma çıkmadı. WFP'ye göre bu tıkanıklıklar, 2022 hasadı geldiğinde yeterli depolama alanı olmayacağı anlamına da geliyor. Royal Bank of Canada (RBC) analistleri tarafından Mayıs ayı başlarında yapılan bir araştırma, küresel konteyner gemisi filosunun beşte birinin şu anda çeşitli büyük limanlarda tıkanıklık içinde olduğunu buldu.

Çin'in Covid-19 karantinaları, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve diğer baskılar, limanlarda daha uzun gecikmelere neden olduğundan ve nakliye maliyetlerini artırdığından, küresel tedarik zinciri sorunları daha da kötüleşecek gibi görünüyor.

Ortaya çıkan tedarik zinciri ve stoklama krizleri buğday ithalatının neredeyse yarısını Ukrayna ve Rusya'dan yapan birçok ülke için yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Avrupa’da gıda krizi Ukrayna'daki savaşın Baltık ve Karadeniz'den geçen büyük nakliye hatlarını mahvetmesi ve Avrupa ülkelerinin de Rus gemilerinin limanlara girmesini yasaklayan ambargo kararı ile körüklendi.

ENDONEZYA PALM YAĞINI, HİNDİSTAN BUĞDAYI YASAKLADI

Gıda fiyatlarının hızla artmasıyla birlikte kilit önem taşıyan üretici ülkeler, yurt içinde fiyatları istikrara kavuşturmak ve yerel pazarları korumak için ihracatı sınırlandırıyor. Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden bu yana, dünya çapında 20'den fazla ülke gıda ihracatına, ihracat lisansları ve vergileri ile doğrudan yasaklar dahil olmak üzere kısıtlamalar getirdi. IFPRI verileri, bu kısıtlamaların üçte ikisinden fazlasının buğday, çavdar ve arpa gibi tahıl ihracatını hedeflediğini gösteriyor. Bu durum gıda krizini ateşlemeye ve gıda fiyatlarını zirveye çıkarmaya destek oluyor.

Nisan ayı sonlarında Endonezya, yerel yemeklik yağ tedarikini korumak için çoğu palmiye yağı ihracatını yasakladı. Yasak, dünyanın geri kalanını, keklerden margarine kadar her şeyde kullanılan en büyük yemeklik yağ üreticisinden mahrum bıraktı.
Hindistan ise Mayıs ayında buğday ihracatını yasakladığını duyurdu. Kararın sebebi olarak ülkedeki kavurucu sıcak dalgasının üretimi kısması ve yurt içi fiyatların rekor seviyeye ulaşması gösterildi. Bu durum dünya piyasalarına yeni bir darbe vurdu.

Son ihracat yasaklarının etkisi enerji piyasasına da sıçradı. Tahıllar ve bitkisel yağlar, ülkelerin petrol ve gaz gibi fosil yakıtlara alternatif bulmaya çalıştıkça talebi artırdı. AB ülkeleri Rus petrol ve gazına olan bağımlılığını azaltmak için yarışırken, biyoyakıtlar AB için özellikle çekici hale geldi. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'nın verilerine göre, halihazırda bir enerji krizinin ortasında olan ve gazının %40'ı ve petrol ithalatının %27'si için Rusya'ya bağımlı olan AB, dünyadaki biyodizelin %34'ünü bitkisel yağlardan üretiyor.

GÜBRE FİYATLARI UÇTU, ÇİFTÇİ ZOR DURUMDA

Rusya Ukrayna Savaşı nedeniyle tedarik, sevkiyat ve depolama sıkıntıları yanında yüksek gübre fiyatları, dünya çapındaki çiftçilerin planlanan hasadı ve ektikleri arazi miktarını azaltmasına neden oluyor. BM Gıda ve Tarım Örgütü baş ekonomisti Maximo Torero'ya göre, gübre krizi bazı açılardan son derece endişe verici. Torero "Gübre sorununu çözmezsek ve gübre ticareti devam etmezse, o zaman gelecek yıl çok ciddi bir gıda arzı sorunumuz olacak" dedi.

Foto Galeri

<p>''Dolar/TL kuru 16,39 seviyesinde. Kırmızı çizgimiz 16,40 seviyesiydi. Bu direnç seviyesi kırılırsa yukarı yönlü ataklar 16,60 bandına doğru devam eder. Ancak dün ve bugün 16,40 seviyesi kırılamadı. Yatırımcı bu kritik direnç seviyesine dikkat etmeli.''</p>

<p>''Euro/TL kuru 17,50 bandında yeni güne başladı. Euro/dolar paritesi 1.06 yatay seyir devam ediyor. <strong>Paritede yaşanan yatay seyir dolar/TL kuru ile beraber euro/TL kurunun yükselişini de destekliyor. MB faiz kararı fiyatlara yön verdi. TCMB politika faizini yüzde 14'te sabit tuttu. Kararın ardından dolar 16,42 seviyesinden işlem görüyor. Maceraya atılmayın.''</strong></p>

<p>''Gram altın/TL kuru 970 seviyelerinden el değiştiriyor. Kritik direnç seviyesi burada 980 liraydı. Dün bu seviyeleri test ettiğini gördük. Yine kapalı çarşı piyasasında 980 liradan satış yapılıyor.<strong> Hem dolar hem gram altın bıçak sırtı olan direnç seviyelerini test etmeye devam ediyor.''</strong><strong> TCMB faiz kararı sonrası gram altın ekranlarda 972 TL'den el değiştiriyor.</strong></p>

<p>''Altının ons fiyatı 1.846 dolar seviyesinde. 1.865-1.867 dolar seviyelerinden aşağı yönlü bir satış baskısı gelebileceğini düşünüyorum. Ben teknik olarak 1.834 dolar seviyesini takip edeceğim Bunun üzerinde kapanış olursa pozitif seyir devam eder. Yukarıda 1.880 dolar seviyesi devam ediyor.<strong> Düşüşlerin devamı için ise 18.35 altında kapanışlar gelmesi lazım. Şu an düşüş için herhangi bir açıklama yok. Her ne kadar Fed başkanlarından şahin tonda açıklamalar gelse de altının ons fiyatı yukarıda yatay seyrini koruyor. Muhtemelen Fed tutanakları ile güçlenen 50 baz puan faiz artırımı nedeniyle baskılanma sürebilir ve belki de 10 dolarlık daha satış görebilir.''</strong></p>

<p>''Gümüşün gram fiyatı ekranlarda 11,47 seviyesinde ama serbest piyasada 11,80 seviyesinden işlem görüyor. Burada da teknik olarak 11,25 destek seviyesi olarak devam ediyor. Yukarıda ise 12.20 direnç seviyesi var. <strong>Gümüşün ons fiyatı da tıpkı altının onsu gibi baskılanma sürecinden etkileniyor. Ancak gümüşün bu hafta altına kıyasla daha ucuz olmasıyla öne çıktı. Yatırımcılar bu durumlarda alım avantajını değerlendirmeli.''</strong></p>

<p>''Bitcoin 30 bin doların altında. Buradaki baskılanma kalıcı olmayacaktır.<strong> Kripto parada ne zaman yatırımcılara tekrar yükselmeyecek algısı yaratırlar işte o zaman yukarı yönlü ataklar göreceğiz. </strong>Düşüşler kalıcı olmayacak.''</p>

<p>''Sterlin yeni haftaya 20,62 TL’den başladı. Sterlin/TL kurunda güçlü bir duruş var.<strong> Sterlin/dolar paritesinde hızlı bir toparlanma dikkat çekiyor. Şu anda 1,25 seviyesinde bir parite görüyoruz.</strong> Bu nedenle sterlin dolar ve altına kıyasla yatırımcıya iyi kazandırdı.''</p>

<p>''TCMB faiz kararı açıklandı. Yatırımcılar şu 3 unsura dikkat etmesi gerekiyor. Birincisi, Merkez Bankası piyasaları şaşırtarak faiz artırsaydı bu sefer hızlı bir aşağı yönlü trend görebilirdik. Dolar için 15,50 seviyelerini konuşabilirdi''</p>

<p>''Faizleri sabit bırakırsa dolar kuru 16,40-16,60 seviyeleri tekrar test edilir. Yatay bir seyir olursa 16,30-16,45 aralığında kalır.''</p>

<p>''Önemli olan TCMB’nin piyasalara vereceği mesajdır. Merkez Bankası faizlerde bir değişikliğe gitmez ancak bir sonraki toplantı için faiz artırım sinyali verirse faiz artmış gibi bir etkiye neden olabilir. Böyle bir mesaj doları gelecek ay boyunca 15,50 seviyesinde tutabilir. Ancak faiz konusunda söylemini aynı tutarsa düşüşler geçici olur.<strong> Bu durumda da düşüş için gözler Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıklayacağı yeni pakete takılır.''</strong></p>

<p>''Yüzde 70’den fazla bir enflasyon var. Hazine ve Maliye Bakanlığı yeni paketi iç piyasalarda nasıl bir etkisi olacak ve nasıl bir getiri verecekler merak ediyorum. Ancak yatırımcıları TL’de tutmak, dolar tarafına kaydırmamak ve döviz aldırmamak için enflasyondan fazla bir getiri sunmak gerekiyor. Israrla faizleri artırmayacağız söylemelerini garipsiyorum. Çünkü atılan tüm adımlar aslında üstü örtülü faiz artırımı gibi bir şey. Dolar kurundaki hızlı yükselişlerin 16,40 seviyelerine geldiğinde yeni bir paket açıklanacağına ya da kur korumalı TL mevduatı sistemine para harcanacağına zamanında faiz artırımı yapılsaydı bu günleri de görmemiş olurduk.''</p>

Potas, amonyak, üre ve diğer toprak besinlerinin önemli bir ihracatçısı olan Rusya'ya yönelik Batı yaptırımları, bu doğal kaynakların dünya çapındaki sevkiyatını aksattı. Çin geçen yıl, güçlü talep ve yüksek enerji fiyatları nedeniyle küresel fiyatlar yükselirken kendi çiftçilerini korumak için gübre ihracatına kısıtlamalar getirdi. BM Comtrade verilerinin analizine göre, 2016'dan 2020'ye kadar ticaret değeri bakımından Rusya ve Çin, dünyadaki gübrelerin %28'ini ihraç etti. Ayrıca Rusya 41,4 milyar dolar ile dünyanın en büyük gübre ihtacatçısı konumunda.

DÜNYA YOKSULLUKLA BAŞ BAŞA

Gıda enflasyonu krizinden en fazla zarar görme riski, yoksulluk içinde ve gıda ithalatına bağımlı ülkelerde yaşayanlar.
WFP'ye göre, dünyada 811 milyon insan kronik olarak aç. 276 milyonu açlığın eşiğinde yaşıyor ve yaklaşık 49 milyonu 43 ülkede kıtlığın eşiğinde yaşıyor. Gıda krizi öğünleri ve tüketilen kalori miktarını büyük ölçüde düşürebilir. Covid-19 pandemisi, Rusya Ukrayna Savaşı ve yüksek enflasyon nedeniyle özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaşayan insanlar özellikle gelirlerinin daha büyük bir kısmını gıdaya harcamak zorunda kalabilir ve açlığı savuşturmak için daha fazla yoksulluğa itilme riskiyle karşı karşıya kalabilir.

WFP gibi açlığın eşiğinde olanlar için güvenlik ağları da stokların tükenmesi riskiyle karşı karşıya. 2020'de Ukrayna, Birleşmiş Milletler'in Dünya Gıda Programı'nın en büyük tedarikçisiydi. Dünyanın en büyük insani yardım kuruluşu, dünya çapında gıda yoksulluğu çeken nüfuslara yardım ediyor. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Rusya'nın Ukrayna'daki savaşının yoksul ülkelerdeki gıda, enerji ve ekonomik krizleri daha da kötüleştireceği konusunda uyardı.

Guterres "Savaş, on milyonlarca insanı, yıllarca sürebilecek bir krizde; gıda güvensizliği, yetersiz beslenme, kitlesel açlık ve kıtlığa sürüklemekle tehdit ediyor" değerlendirmesinde bulundu. 2022 Küresel Gıda Krizleri Raporu, bu yıl 41 ülke ve bölgede yaklaşık 180 milyon insanın çatışmalar, aşırı hava koşulları ve COVID-19 pandemisinin etkisi de dahil olmak üzere ekonomik şoklar nedeniyle bir gıda krizi içinde olacağını tahmin ediyor.