1992-1995 yılları arasındaki vahşi savaşın tam ortasında yer alan Bosna Hersek, üzerinden yıllar geçmesine rağmen yaşanan kanlı çatışmaların izlerini taşımaya devam ediyor. Bununla beraber başkent Saraybosna sunduğu tarihî ve doğal güzelliklerle ziyaretçilerini ağırlıyor. Dünyanın farklı noktalarındaki turistik merkezleri ziyaret eden vatandaşlar, genel olarak yakınlarının veya rehberlerin onlara sunduğu en bilinen lokasyonları ziyaret eder. Bu yazıda Saraybosna'nın görünen yüzünden ziyade gizli kalmış güzelliklerini ele almaya çalıştık. İhlas Medya Grubu'ndan Okan Ukav'ın deneyimleri ve anlatımı ile Saraybosna'da yapılması gereken 13 şey, Saraybosna'da nerede ne yenilir, Bosna Hersek'te gezilecek yerler, Saraybosna gezi rehberi için detaylar haberimizde.

Sarayova (Sarajevo) ya da bilinen adıyla Saraybosna, Osmanlı tarafından çekirdeği oluşturulan bir şehir. Eski şehir merkezi Başçarşı (Baščaršija) bölgesi Osmanlı İmparatorluğu dönemine ait birçok eseri barındırıyor. En bilineni Hüsrev Paşa Camii (Gazi Husrev-Begova Džamija) ve Sebil (Sebilj). Başçarşı'nın bittiği noktada ise Avusturya-Macaristan İmparatorluğu dönemine ait yapılar göze çarpıyor. Ferhadiye (Ferhadija) Caddesi'nin büyük bir bölümü bu bölge içerisinde yer alırken, Saraybosna Katedrali (Sarajevska katedrala) bu dönemin en önemli eseri olarak caddenin merkezinde yükseliyor. Mareşal Tito Bulvarı ve Ferhadiye Caddesi'nin kesişme noktasında ise II. Dünya Savaşı'nda hayatını kaybedenler anısına inşa edilen Sönmeyen Ateş anıtı (Vječna Vatra) bulunuyor. Avusturya-Macaristan döneminin sona erdiği noktada ise eski Yugoslavya yapıları şehri kucaklıyor.

Başçarşı'nın en uç noktasında Obala Kulina Bana Caddesi üzerinde yükselen Viyeçnitsa, "Saraybosna’nın hafızası" olarak adlandırılıyor. Avusturya-Macaristan döneminde inşa edilen ve Endülüs mimarisiyle Çek mimar Karel Parik tarafından tasarlanan bina daha önce belediye ve millî kütüphane binası olarak kullanıldı. Bosna Savaşı sırasında Sırp bombardımanı nedeniyle ağır hasar gören yapıda 2 milyondan fazla tarihî belge ve kitap kül oldu. Viyeçnitsa, 2014’te restore edildi. Ziyaretçilerini eşsiz bir güzellikle karşılayan Viyeçnitsa günümüzde müze olarak hizmet verirken, sergi ve farklı organizasyonlar için de kullanılıyor.

Başçarşı'ya yürüme mesafesindeki Kovaçi Şehitliği (Šehidsko Mezarje Kovači), imkansızlıkların ortasında vatanı için göğsünü siper etmiş güzel insanların diyarı. Silah arkadaşlarının yanına gömülmeyi vasiyet eden savaşta Boşnaklara önderlik eden ve bağımsız Bosna Hersek'in ilk cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç'in kabri de bu şehitlikte bulunuyor. İzzetbegoviç'in herhangi bir unvan taşımayan mezar taşının en altında ise şu sözlere yer veriliyor; "Allah’a yemin olsun ki, köle olmayacağız (Velikim bogom se kunemo da robovi biti nečemo)". Şehitliğin yanında ise Sarı Hisar'a bağlanan tarihî duvarlar Aliya İzzetbegoviç ve Bosna Hersek ordusuna ait eserlerin sergilendiği küçük bir müze olarak hizmet veriyor.

Şehitlik içerisindeki taş yolu takip ederek Saraybosna'nın eşsiz manzarasını seyredebileceğiniz bir nokta olan Sarı Hisar'a ulaşabilirsiniz. Osmanlı döneminde inşa edilen hisar, şehri dinleyebileceğiniz önemli noktalardan biri. Ramazan aylarında iftar saati geleneksel top atışı da bu tepeden yapılıyor. Şehri çevreleyen farklı tepelerde çok sayıda hisar bulunuyor. Fakat bu hisarlardan en bilineni Sarı ve Beyaz Hisar olarak anılan yapılar. Beyaz Hisar, Sarı Hisar'dan daha yüksek bir konumda yer alıyor. Yanı sıra adı geçen iki lokasyon özellikle gün batımını seyretmek isteyen vatandaşların uğrak noktası.

Bosna Hersek denilince akla gelen lezzetlerin başında Boşnak böreği ve Boşnak usulü köfte “çevapi” geliyor. Çevapi’ye dair en bilinen nokta ise “Ćevabžinica Željo”. Yanı sıra bizlere Türkiye’de Boşnak böreği diye aslında sadece yufka, soğan ve ekşimik yedirdiklerini Bosna börekçisini (Buregdžinica Bosna) ziyaret ettiğimde anladım. Bu iki noktanın Başçarşı’da sıkça ziyaret edeceğiniz lezzet duraklarından olacağını garanti ederim.

Türk kahvesi gittiğiniz ülkeye göre isim değiştirebilir. Boşnak kültüründe de geniş yer edinen kahve, özellikle Başçarşı bölgesinde büyük oranda Osmanlı geleneklerine göre pişirilip servis ediliyor. Bununla beraber Boşnak tatlısı “Tuhafije” de tatmanız gereken lezzetler arasında bulunuyor. Tuhafije, ceviz, elma ve şeker ile yapılan hafif bir tatlı. Bosnalı gençlerin buluşma noktalarından “Rahatlook”da da damak tadınıza uygun farklı tatlı seçeneklerine erişebilirsiniz.

1492 yılında Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı hâkimiyeti altına giren Saraybosna, kısa sürede bölgenin önemli idari merkezlerinden biri haline geldi. Bölgede Hristiyanlığın bir kolu varsayılan Bogomilizm inanışı yaygındı. Osmanlı öncesi, Katolik Macarların zulmü altında olan Bogomil Boşnaklar yeni dönemde devlet hizmetlerinde görev almaya başladı. Osmanlı'daki hoşgörü ve adalet, Bogomillerin İslamiyet'i kabul etmesini sağlayan en önemli etkenlerden oldu. Fetihten kısa bir süre sonra Milyatska (Miljacka) nehrinin kıyısında yükselen ve bölgede inşa edilen ilk Osmanlı camisi olan Hünkar Camii, Saraybosna'nın en önemli simgeleri arasında yer aldı. Cami, şehre ismini veren sarayı yaptıran ve "Saraybosna'nın kurucusu" olarak kabul edilen İsa Paşa'nın adını taşıyan caddede (Obala Isa-Bega Ishakovića) yer alıyor. Hünkâr Camii bahçesinde, taşında yazı bulunmayan mezarlardan birinin İsa Paşa'nın kabri olduğu sanılıyor.

Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Yugoslavya'yı bünyesinde barındıran Saraybosna'da, her döneme ayrı bir isim damga vurdu. I. Dünya Savaşı’nı başlatan suikastta hayatını kaybeden Avusturya-Macaristan Arşidükü Franz Ferdinand da bu isimlerden biri. Ferdinand ve eşi Sophie Chotek’in hikâyesi ise Bosna tarihine damga vuruyor. Soylu olmayan Sophie Chotek ile veraset hakkından vazgeçerek evlenen Ferdinand, her şeye rağmen "veliaht" unvanını korumayı başardı. Ferdinand ve eşi Sophie 1918’de Obala Kulina Bana Caddesi’nde, Milyatska nehri üzerine kurulu tarihî Latin Köprüsü (Latinska Ćuprija) yakınlarında, Sırp suikastçı Gavrilo Princip’in silahından çıkan kurşunla hayatını kaybetti. Dikkat çekmek istediğim detay şu, Ferdinand ve Sophie aynı tek kurşun ile öldürüldü. Bu suikast Saraybosna halkını derinden etkilerken, I. Dünya Savaşı’nın başlamasına sebep oldu. Latin Köprüsü’nün yanı başındaki müzede çiftin hatıralarını inceleyebilirsiniz. Ayrıca Yunus Emre Enstitüsü’nün bir arka sokağında bulunan Franz & Sophie çay evinde (Franz & Sophie Svijet organskog čaja) otantik tatların tadını çıkarabilirsiniz.

Sırp kuşatması altında yaşanan en trajik olaylardan birkaçına sahne olan Market Markale, Saraybosna’nın açık hava pazarı. Pazar, Molla Mustafa Caddesi (Mula Mustafe Bašeskije) üzerinde Anadolu Ajansı’nın hemen yanında bulunuyor. 5 Şubat 1994 tarihinde Sırp güçlerinin havan topu saldırısına hedef olan mekânda, 68 Bosnalı hayatını kaybederken 144 kişi de yaralanmıştı. Nitekim bu saldırı son olmadı, aynı bölge 28 Ağustos 1995 tarihinde bir kez daha Sırp güçlerinin hedefi oldu. Bu saldırıda ise 37 Bosnalı hayatını kaybederken, 90 kişi yaralandı. Kuşatma sırasında Birleşmiş Milletler kontrolünde olan Saraybosna Havalimanı’na ulaşımı sağlayan Umut Tüneli ise, savaş döneminde şehrin “can damarı” oldu. Binlerce insana bu tünel sayesinde ilaç ve gıda ulaştırıldı, yaralılar buradan tahliye edildi. Savaşın acı yüzüne tanıklık eden Kolar ailesine ait ev, bugün müze olarak o dönem yaşananları ziyaretçileriyle paylaşıyor.

“Sönmeyen Ateş” anıtı II. Dünya Savaşı’nda hayatını kaybedenlerin anısına inşa edildi. Anıtta yanan ateş, Bosna Savaşı ve yaşanan bazı trafik kazaları dışında hiç sönmemiş. Anıt üzerinde Yugoslavya bayrağı renklerinde kısaca şu ifadelere yer veriliyor: “Cesareti ve birlikte dökülen kanlarıyla, Bosnalı, Hersekli, Hırvat, Karadağlı ve Sırp tugaylardan oluşan Yugoslavya Ulusal Ordusu: Müslüman, Sırp ve Hırvat vatanseverler ile 6 Nisan 1945'te Bosna Hersek Cumhuriyeti'ni kurtardı. Bu zafer için canını feda edenlere, sonsuz şükran ve minnetle...”

Osmanlı İmparatorluğu, Sultan II. Bayezid döneminde engizisyonlardan kaçan İspanyol Yahudilerine (Sefaradlar) kapılarını açtı. Sefaradlar'dan en kalabalık grup Bosna Sancağı'na yerleştirilmişti. İmparatorluk içerisinde kısa sürede kendi cemaatlerini, mahallelerini oluşturarak sosyal yaşama katılan Sefarad Yahudileri, vatandaşlık haklarına da eksiksiz sahip oldu. Saraybosna şehri, zengin kültürü ve renkleriyle, bu dönemden itibaren "Balkanlar'ın Kudüs'ü" olarak anılmaya başladı. Bu dönemden itibaren Saraybosna’da Yahudilere ait farklı eserler yer edindi. Debelo Brdo (Kovačići) bölgesinde bulunan tarihî mezarlık da bunlardan biri. Mezarlık, Prag Eski Yahudi Mezarlığı'ndan sonra Avrupa'nın en büyük Yahudi mezarlığı olarak kabul ediliyor.

Vrelo Bosne, Ilıca (Ilidža) bölgesinde yer alan bir millî park. Park, yemyeşil doğası ve içinde barındırdığı akarsular ile şehrin gürültüsünden kaçmak isteyen vatandaşların uğrak noktası. Parkın yakınlarında Roma İmparatorluğu’ndan kalma bir de köprü bulunuyor. Şehir merkezinden kısa bir süre uzaklıktaki Vrelo Bosne parkına taksi ile gitmek isterseniz, üzerinde “Crveni” yazan kırmızı taksileri kullanabilirsiniz. Yalnız Vrelo Bosne için değil, Saraybosna’da makul fiyatlara istediğiniz noktaya bu taksilerle ulaşmanız mümkün.

Trebeviç (Trebević) Dağı'nda bulunan Saraybosna Olimpiyat Tesisi ise 1984 Kış Olimpiyatları için inşa edildi. Tesis aynı zamanda bazı Dünya Kupası karşılaşmalarına da ev sahipliği yapmış. 1992-1995 yıllarındaki Bosna Savaşı sırasında hasar gören tesis, Saraybosna Kuşatması kapsamında Sırp güçleri tarafından aktif olarak kullanıldı. Bir dönemin parlayan yıldızı olan Trebeviç, şimdilerde doğa tutkunlarının akınına uğrarken, tarihin acımasız hatıraları ile ziyaretçilerini hüzünlendiriyor.

Son olarak özellikle değinmek istediğim bir nokta var. Konumuz Saraybosna ancak ülkemizde yayınlanan bazı reklamlardan dolayı başkentte Mostar Köprüsü arayan vatandaşlarla karşılaşabiliyorsunuz. Mostar Köprüsü, Saraybosna’ya yaklaşık 130 km uzaklıkta bulunan Mostar şehrinin “Stari Grad” yani eski şehir bölgesinde bulunuyor. Eğer aracınız yoksa Saraybosna’dan Mostar’a otobüs veya tren ile 2-2.5 saatte ulaşabilirsiniz.