Mesai süreleri sil baştan, haftalık çalışma saatlerinde alternatifler masada! 4 gün iş, 3 gün tatil geliyor

Dünyada haftalık çalışma sürelerinin düşürülmesi ile ilgili uygulamalar bir bir devreye girerken Türkiye’de de çalışmalar başladı. Mesai saatleri için düzenlemede 45 olan haftalık çalışma saati için 35 ya da 40 saate düşürme gündeme geldi. Bu durumda haftalık tatil 3'e çıkabilecek.

Dünyada birçok ülkenin pilot uygulamasını başlattığı uygulama Türkiye’de de Orta Vadeli Program'da yer alan yeni çalışma modelleri içinde yer alıyor. OVP’de çalışma hayatında daha verimli ve istihdam artırıcı yöntemler planlandı.

MESAİ SAATLERİ İLE İLGİLİ ALTERTANİFLER MASADA

Pandeminin ardından bütün dünyada çalışma saatlerinin kısaltılması ile ilgili tartışmalar ve bu konuda pilot denemeler devam ediyor. Sabah’tan Faruk Erdem’in haberine göre, Türkiye’de de son dönemde hem yeni çalışma modelleri hem de mesai saatleri üzerinde çalışmalar yürütüyor. Orta Vadeli Program'da da yer alan yeni çalışma modelleri ile daha verimli ve istihdam artırıcı yöntemler planlandı.

UZAKTAN ÇALIŞMA VE ESNEK MODEL İŞ HAYATINA GİRECEK

Uzaktan çalışma, esnek çalışma, kısa süreli çalışma gibi modeller önümüzdeki dönemde hayatımızda daha çok yer alacak. Bu arada haftalık 45 saat olan yasal çalışma sürelerinin de düşürülmesi söz konusu. Burada da haftalık 35 ya da 40 saat gibi alternatifler üzerinde duruluyor.

MEVCUT DURUM

*1936 tarihli İş Yasası

günde 8, haftada 48 saat

*2003 tarihli İş Yasası günde 7,5 haftada 45 saat.

*Basın iş yasası günde 8 haftada 48 saat

*Yılda en fazla mesai 270 saat

GÜNDE 6 SAAT MESAİ YETECEK Mİ?

Türkiye'de düşünülen bu model ile 35 saatlik haftada çalışma yapıldığında eğer 6 gün çalışılırsa günde 6 saatlik yasal çalışma yapılacak. Eğer 5 günlük çalışma olursa bu kez 7 saate çıkacak. 40 saat uygulandığında ise 6 günlük çalışmada günlük 6.5 saat 5 günlük çalışmada ise günlük 8 saatlik çalışma ortaya çıkacak.

*Haftalık süre 35-40 saat olarak planlanıyor

*Günlük çalışma 6 günde 6-6,5 saat

*Günlük çalışma 5 günde 7-8 saat

Kısa süreli çalışmalar üretimi aksatacağı yönünde fikirler olsa da tam tersi sonuçlar ortaya çıkıyor. Hem üretim miktarı hem verimlilik artıyor. Sürekli devam etmesi gereken üretim alanlarında da farklı vardiya sistemleriyle istihdam artışı da yaşanıyor.

TÜRKİYE'DE TATİL DE ÇOK MESAİ DE

Bu çalışma saatlerinin yetip yetmeyeceği ise tartışma konusu. Çünkü Türkiye'de fazla çalışma saatlerine bakıldığında dünyada üst sıralarda görülüyoruz. Türkiye'deki ortalama çalışma süresi ise 47.8 saat. Buna göre her işçi haftada en az 3 saat mesaiye kalmış oluyor.

OECD verilerine göre, Türkiye'de çalışanların yüzde 30'a yakını haftada 50 saatten fazla çalışıyor. Bu oran OECD ortalamasında sadece yüzde 10 civarında. Türkiye'de 'ücretli işlerde' erkeklerin yüzde 47'si, kadınların ise yüzde 33'ü çok uzun saatler çalışıyor. 60 saatin üzerinde çalışanlar listesine baktığımızda ise Türkiye'de yüzde 20'ler civarında. OECD'de aynı oran yüzde 7 civarında seyrediyor.

Bütün bunlara rağmen Türkiye'de resmi tatiller veya en çok da kamu tarafında ortaya çıkan idari izinlerle 9-10 güne çıkan bayram tatilleri de eklenince yıl içindeki tatil günlerimiz 100 günü geçiyor. Resmi tatillere baktığımızda ise yine Avrupa'da ön sıralarda yer alıyoruz. 9 günlük tatiller haricinde resmi tatil gün sayımız 15.5 gün. Diğer ülkelerde ise resmi tatiller 12-13 gün arasında değişiyor.

ÇALIŞANIN VERİMLİLİĞİ DÜŞÜYOR

Kısa çalışma sürelerini deneyen ülkelerde yapılan araştırmalara göre çalışanların daha sağlıklı olduğu, ailelerine ve kendilerine daha fazla zaman ayıran çalışanların daha verimli oldukları gözleniyor. Bu durum hem üretim kalitesini artırıyor hem de iş barışının sağlanmasına yardımcı oluyor.

Uzun süreler fazla çalışma yapan işçiler eğer bunun karşılığını da yeterince alamıyorlarsa hem mutsuz oluyorlar hem de verimlilikleri düşüyor. Bu yüzden yasalarımız günde 3.5 saatten daha çok fazla çalışma (mesai) yapılmasını yasaklıyor. Bu durumda yıllık fazla mesai sınırı da 270 saat olarak belirleniyor.

FAZLA ÇALIŞMANIN KARŞILIĞI ÖDENMELİ

Türkiye'de mesai yapan işçinin onayının alınması şartı bulunuyor. İşveren işçinin yaptığı fazla çalışma saatlerini hesaplayarak bunları yüzde 50 fazla ücret ile ödemek zorunda. Parası ödenmezse haklı fesih şartları oluşuyor. Bu durumda çalışan isterse tazminatını talep edebiliyor. Bunun dışında fazla çalışılan saatler için işçi isterse para almak yerine serbest zaman da talep edebiliyor.

Serbest zaman da aynen para hesabında olduğu gibi yüzde 50 fazlasıyla veriliyor. Yani 2 saat mesai yapan bir işçi 3 saat serbest zaman kazanıyor. Denkleştirme yöntemiyle de fazla çalışma yaptırılıyor. Bu durumda da mesai ücreti ödenmiyor. Belli günlerde kısa belli günlerde uzun çalışılarak haftalık 45 saat tamamlanmışsa buna denkleştirme yöntemi deniliyor ve mesai ücreti oluşmuyor.

4 GÜN ÇALIŞ 3 GÜN İZİN YAP MODELİ

Dünyanın birçok ülkesinde haftada 4 gün çalış 3 gün izin yap modeli deneniyor. Bu denemelerin çoğunda verimin düşmediği görülüyor. İşte bazı ülkelerdeki uygulamalar…

BELÇİKA: Avrupa'da 4 günlük çalışma yasasını çıkaran ilk ülke. 2022'de çıkan yasa ile çalışanlar maaş kaybı olmadan haftada 4 ya da 5 gün çalışma seçme hakkına sahip oldu.

PORTEKİZ: 39 özel şirket, pilot çalışmaya katıldı. Çalışanlar zamanının yüzde 80'ini işe verecek ama yüzde 100 maaş alacak.

İNGİLTERE: 4 gün çalışma geniş şekilde uygulanıyor. 61 şirket bu çalışmaya katıldı. Üretimin aksamadığı verimin arttığı gözlemlendi.

İSKOÇYA: Burada çalışma saatlerinin yüzde 20 düşürülmesi yasası hazırlandı. Ancak maaşların değişmemesi gerektiği de yasada yer aldı.

İSPANYA: Hükümet geçen aralık pilot uygulamayı onadı. Sanayi Bakanlığı, projeye dahil olacak şirketler için 10 milyon euroluk fon kurulduğunu açıkladı. Projeye 2 yıl sadık kalan şirketler fondan yararlanacak.

İSVEÇ: Ülkede günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapıldı. Çalışanların büyük bölümü 6 saati seçti ancak 8 saat isteyenler de oldu.

ÜCRET DÜŞER KORKUSU

Kısa çalışma sürelerinin dezavantajlarına bakıldığında ise çalışanlarda "ücretim ve tazminatım düşer mi" korkusu yer alıyor. Bu yüzden uygulamalarda düzenlemelere mutlaka 'tam ücret' ekleniyor. Ancak işverenlerin bazı sektörlerde parça başı iş yaptırarak ücretleri düşürme politikası gütmesi de söz konusu olabilecek.

YENİ MODELLER GELİYOR

Aslında iş kanunumuzda kısmen olan uzaktan çalışma sistemi pandemi döneminde birçok şirket tarafından ve hatta kamu kuruluşlarında da uygulandı. Böylece evden ya da uzaktan çalışmalarla işler yürütüldü ve bu yöntemi pandemi geçtikten sonra da devam ettiren şirket sayısı çoğaldı.

Bu sayede şirketlerin önemli maliyetleri azalırken, rahat ortamda çalışan işçiler açısından da verimlilik arttı. Ancak bu şekilde çalışan işçilerin özlük haklarının korunması da önemli. Orta Vadeli Program ile hem bu yeni uzaktan ve esnek çalışmaların daha çok yaygınlaşması hem de yasal zemine oturtularak hem işçi hem de işveren açısından mağduriyetlerin önlenmesi planlanıyor.

SEKTÖR VE MESLEKLER SEÇİLECEK

Hem yeni çalışma modellerinde hem de çalışma saatlerinin düşürülmesinde meslekler ve sektörler arasında farklılıklar da olacak. Kamu kurumlarında farklı uygulamalar yine alanlara göre değişebilecek. Eğitim, emniyet, sağlık gibi alanlarda farklı uygulamalar öne çıkabilecek. Yine özel sektörde de ofis işleriyle imalat işleri arasında yine modellerin uygulanması bakımından farklılıklar oluşacak.