Filyasyon Nedir? / Filyasyon Yöntemi Nedir? / Bulaşıcı Hastalıkların Epidemiyolojisi

Filyasyon kelimesi bulaşıcı hastalıkların epidemiyolojisinde doktorların sıkça kullandığı tabirlerden biridir.

Filyasyon: "Hastalığın kaynağını bulmak” demektir. Özellikle korona virüs gibi bulaşıcı hastalıklarda hastalığın ilk ortaya çıkış nedenini bulmak için yapılan tüm çalışma filyasyon kapsamına girer. Filyasyon, herhangi bir bulaşıcı hastalığın hangi sebeplerden kaynaklandığını araştırma sonucu vakanın tespit edilmesi işlemine denir. Başka bir deyişle kaynak arama çalışmasıdır. Bu çalışmalar neticesinde tehlikenin hala devam edip etmediği ve başka insanların risk altında olup olmadığı gibi önemli bilgiler elde edilebilmektedir. Filyasyon çalışmaları bulaşıcı hastalıklar mücadele etmede çok önemlidir.

Bulaşıcı Hastalığın Tanımı

Bulaşıcı hastalık bir özel enfeksiyon etmeni ya da toksinleri nedeniyle olan ve etmenin ya da toksininin enfekte kişiden ya da hayvandan doğrudan ya da dolaylı olarak duyarlı konakçıya ulaşmasıyla oluşan hastalıktır. Bulaşıcı hastalıkların adından da anlaşılacağı üzere çeşitli şekillerde etmen, sağlam kişilere ulaşarak bir anda toplumu tehdit eden boyutlara ulaşabilmektedir. Bazen bulaşıcı hastalıklar ortaya çıktıktan sonra alınan önlemler yetersiz kalabilmekte ve ciddi kayıplara neden olabilmektedir.

Bulaşıcı hastalıkların topluma verebileceği zararlar şu şekilde özetlenebilir:

1. Toplum huzurunun bozulması

Salgın durumunda pek çok endişe, korku ve kuşku ile karşılaşılır. Toplum, normal düzenin dışında bir kaosa sürüklenir. Sosyal faaliyetler kısıtlanabilir, ulaşım ve seyahat özgürlüğü ortadan kalkabilir.

2. Sağlık hizmeti sunumunda bozulma

Sağlık hizmeti sunan kurumlar ve sağlık personelinin büyük bir kısmı salgın hastalıkla mücadeleye ayrıldığından bazen çok gerekli diğer rutin işler bile aksayabilecektir.

3. Sakatlık ve ölümlere yol açması

Herhangi bir ölüm olayı ailede ve toplumdaki endişe ve üzüntüyü arttırır. Hastalığın yol açacağı ölüm dışındaki komplikasyonlar (körlük, konvülzüyon) ailede mutsuzluğa yol açar.

4. Ekonomik yapının etkilenmesi

Hastalıklar işgücünü engellediğinden devamsızlıklara ve üretimde azalmaya neden olur. Aile için de toplum için de ekonomik kayıptır. Ayrıca kişilerin veya devletin salgın hastalıkla mücadelede ve tedavide kullanacakları para ekonomik yük getirecektir. Salgın görülen ülkeler uluslararası ekonomik pazarlarını da kaybeder.

5. Pandemilere neden olabilmesi

Özellikle son yıllarda gelişen ulaşım olanakları, uluslararası ticaret ve turizmin yaygınlaşması bulaşıcı hastalıklara çok kısa sürede uluslararası boyut kazandırabilir.

Toplum içinde görülen birçok mikroorganizma ya da helmint klinik bulgu vermeksizin insan ya da hayvan organizması üzerinde yaşayabilir, gelişebilir ve çoğalabilir. Bu durum bir enfeksiyondur. Her enfekte kişi hasta değildir, tedaviye de gerek duyulmayabilir, ancak tüm enfekte kişiler birer enfeksiyon kaynağı potansiyelidir.

Enfekte olmuş, spesifik enfeksiyon etkenini taşıyan, klinik bulgu göstermeyen ancak insanlar için enfeksiyon kaynağı görevi yapan kişi taşıyıcıdır.

Enfeksiyon etkenini hastalığın inkübasyon süresince taşıyanlar inkübasyon taşıyıcıları olarak tanımlanırlar ve genellikle hastalık belirtisi vermeye başlayınca fark edilirler.

Enfeksiyon etkenini iyileşme döneminde taşıyan ve yayan kişiler ise konvelesan taşıyıcıdırlar. Taşıyıcılık hayat boyu kalıcı ise kronik taşıyıcılık söz konusudur. Kronik taşıyıcılar bulaşta önemlidir ancak bünyesinde mikroorganizma barındıran herkese taşıyıcı denilmez.

Örneğin PPD(+) olan kişilerin vücudunda tüberküloz basili olduğu halde bunların hepsi tüberküloz hastalığını yaymaz.

Enfeksiyondan bir sonraki aşamada etken çeşitli reaksiyonlara neden olur ancak daha ürememiştir. Bu duruma subklinik enfeksiyon denir. Bir süre sonra etken üremeye başlar ve klinik belirtiler ortaya çıkar. Yani etkenin vücuda girip, üreyip, ateş, kusma, halsizlik gibi hastalık belirtileri vermesine enfeksiyon hastalığı denir ve enfeksiyonun klinik bulgularını gösteren kişi de hasta olarak tanımlanır.

Mikroorganizma ile insan arasındaki dengeyi sağlayan bazı etmenler vardır. Bunlardan etkene ait özellikler şöyle sıralanabilir:

Enfeksiyon Hastalıklarının Artış Nedenleri

• Ekolojik Değişiklikler (ekonomik gelişim, toprak kullanımı, barajlar, su ekosistemlerinde değişiklikler, iklim değişiklikleri)
• İnsan demografik ve davranış değişiklikleri (nüfus artışı, göçler, savaşlar, kentleşme, cinsel davranışlar, madde kullanımı)
• Uluslarası seyahatler ve ticaret
• Teknoloji (gıda teknoloji değişimi, ilaçlar)
• Mikrobiyolojik adaptasyon ve değişim
• Halk Sağlığı Programlarının aksaması (koruma programlarında ihmal, yetersiz sanitasyon, vektör kontrolü)

Herd İmmunite Toplumsal Bağışıklık Düzeyi

Toplumda bağışık olan bireyler aracılığı ile duyarlı olan kişilerin korunmasıdır.

Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolünde Kaynağa,

Bulaş Yoluna ve Duyarlı Kişilere Yönelik Yapılması Gerekenler:

Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü

Birincil Korunma: Çevrenin güvenli hale getirilmesi (su, atıklar, besin, konut hijyeni), bireyin etkene karşı güçlü kılınmasına yönelik hizmetleri (aktif ve pasif bağışıklama, beslenmenin iyileştirilmesi)

İkincil Korunma: Erken tanı ve uygun tedavisi

Üçüncül Korunma: Gelişen tıbbi-sosyal yeti yitimlerinin yerine konması çalışmalarıdır.

Bulaşıcı Hastalık Çıkmadan Önce Alınması Gereken Önlemler

• Sağlık Eğitimi
• Bireysel Hijyen
• Konut Hijyeni
• Beslenmenin İyileştirilmesi
• Bağışıklama (Herd İmmunite-Toplumsal Bağışıklık Düzeyi)
• Toplumda Bilinmeyen Olguların Belirlenmesi (Kitle incelemeleri, Portör aranması, Hasta hayvan aranması, Gıda denetimi)
• Çevrenin Olumlu Hale Getirilmesi (Temiz su temini, Atıkların zararsız hale getirilmesi, Vektörlerle mücadele, Besin sanitasyonu)

Enfeksiyon Kaynağına (ETKEN’e) Yönelik Önlemler

• Kesin Tanı
• Bildirim Kaynağın (Filyasyon) Aranması ve Temaslılarının Bulunması
• Tedavi
• Ayırım (İzolasyan), Karantina
• Dezenfeksiyon Taşıyıcı (Portör) Aranması
• Sağlık Eğitimi

Sürveyans (Surveillance) Nedir?

Verilerin sistematik olarak toplanması, biriktirilmesi ve özellikle elde edilen sonuçlara göre harekete geçecek kişiler başta olmak üzere bu sonuçlara ihtiyacı olan birimlere hızlı geri bildirim sağlayacak şekilde verilerin değerlendirilmesi sürecidir.

Rutin Sürveyans Nedir?

Bir hastalığı veya sağlık olayını monitörize etmek için ihtiyaç duyulan bilginin düzenli ve sistematik olarak toplanmasıdır.

Sentinel Sürveyans Nedir?

• Bir hastalık için olguların erken saptanması veya trendler hakkında gösterge sayılabilecek bilgiye ulaşılmasında; verilerin, toplumun kalan kısmındaki duruma işaret edecek şekilde, bir örnek popülasyondan toplandığı sürveyans türüdür. (Örn: Influenza )
• Her olgunun saptanması ve önlem alınması gereken durumlarda uygulanmaz.

Bildirim: Bildirimi Zorunlu Hastalıklar bir sistem içinde belirli bir zaman aralığında ilgili yerlere istatistiksel ve epidemiyolojik amaçlı bildirilmesidir.

Bildirimi zorunlu hastalık: Yasal bir gereklilik ile uygun yetkide bir merciye (yerel veya merkezi sağlık otoritesi) rapor edilmesi zorunlu hastalıktır.

İhbar: Bazı bildirimi zorunlu hastalıklarda vaka veya salgın söz konusu olduğunda tanı koyan sağlık kurumundan yerel sağlık otoritesine durumun en kısa zamanda iletilmesidir.

Bulaşıcı Hastalık Bildirimleri Hangi Kurumlardan Yapılıyor?

• Sağlık Bakanlığı Hastaneleri
• Sağlık Bakanlığı Birinci Basamak Sağlık Kuruluşları
• Diğer Bakanlıkların Resmi Sağlık Kuruluşları
• Üniversite Hastaneleri
• Özel Sağlık Kuruluşları
• Özel Hekimler
• Yurtdışı Bildirimler

Sağlık Bakanlığı Sistemine Eklenen Hastalıklar

• Botulism
• Streptokok Pnömonisi (Pnömokokkal İnvaziv Hastalık)
• Q-Fever (Coxiella burnetii)
• Trichinellosis (Trichinella spp.)
• Yersiniosis (Yersinia enterocolitica,Yersinia pseudotuberculosis)
• Avian influenza H5N1
• Tick borne ensefaliti
• Chikungunya Ateşi 5
• Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
• Kene KaynaklıEnsefalit (Tick Borne Ensf)
• Lyme hastalığı
• Norovirüs enfeksiyonu
• Rotavirüs enfeksiyonu
• Batı Nil Virüs Enfeksiyonu
• Suçiçeği
• Hanta Virus
• Akut solunum yetmezliği sendromu (SARS)
• Antimikrobiyal direnç
• Corana Virus