Ekonomistler uyardı: Petrol senaryoları tutarsa dünya krizi kaçınılmaz

ÖZEL HABER | İMRAN BARAN | tgrthaber.com.tr

Dünya ekonomilerinin enflasyon kaygısı, İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarıyla daha da arttı. Çatışmaların Orta Doğu’da yayılma ihtimali "1973’te yaşanan petrol kriziyle karşı karşıya kalınır mı?" sorusunu yeniden gündeme getirdi. Birçok kuruluş ve ekonomist, krizin başta petrol olmak üzere emtiya fiyatlarına etkileri üzeri konusunda tahminde bulunurken, Dünya Bankası'nin senaryosu karamsar bir tablo çizdi. Kuruluşun raporuna göre, petrolün varil fiyatının 150 doları bulabilir. Kredi Derecelendirme Kuruluşu Fitch ise petrol fiyatının 120 dolara ulaşıp 2025’te 100 dolarda sabitleneceği tahmininde bulundu.

Peki petrol fiyatları savaştan nasıl etkilencek? Enerjinin ithalat kaleminde önemli bir yer tuttuğu Türkiye süreçten nasıl etkilenir? Ekonomist Hayri Kozanoğlu ve Murat Özsoy petrol fiyatlarındaki dalgalanmayı tgrthaber.com.tr’ye değerlendirdi.

“OPEC ÜYELERİ HAMLE YAPARSA KRİZ KAÇINILMAZ OLUR”

Ekonomist Murat Özsoy, 1973’teki gibi bir petrol kriziyle günümüz şartlarında karşılaşılamayacağını söyledi. Özsoy, çizilen tablonun gerçekçi olmadığını şu sözlerle anlattı:

“Sıklıkla 1973’te yaşanan petrol krizine atıfta bulunuluyor. O dönemle bu dönemin arasına baktığımız zaman OPEC’in rolü çok farklı. Petrol fiyatlarını belirleyen ana faktörleri sıralayacak olursak bunların başında jeopolitik risklerle birlikte OPEC’in petrol arzını kısıtlaması ya da kısıtlamaması yer alıyor. Şu anda 81 dolar olan petrol fiyatlarının tekrar yukarı tırmanmasındaki asıl unsur şudur ki; eğer savaş durumu sonucunda OPEC üyeleri Suudi Arabistan, Çin, Rusya’da petrol arzını kısıtlamayla ilgili birtakım hamleler yaparsa o zaman petrol fiyatları çok ciddi yükselişe geçer.”

“ONS ALTININ GRAMI 2 BİN 500 TL'Yİ BULABİLİR”

OPEC üyelerinin petrol arzın kısıtlamaya yönelik bir adım atacağına ihtimal vermeyen Özsoy, petrolün varil fiyatının yıl sonunda 90- 92 dolar seviyelerini tekrar test edebileceğini kaydetti. Güncel görünümüyle 100 dolar seviyelerini zorlamasının çok mümkün olmayacağını söyleyen Murat Özsoy, Dünya Bankası Ekonomisti ve Kredi Derecelendirme Kuruluşu Fitch’in de oluşturduğu çerçeveyi şu sözlerle değerlendirdi:

“Fitch, Dünya Bankası ve birçok Kredi Derecelendirme Kuruluşu’nun tahmini, öyle bir dönemde yaşıyoruz ki çok sık değişiklik gösterebiliyor. Dolayısıyla 2025 yılına dair bir öngörüde bulunmak mümkün değil. En kötü senaryoyu 150 dolar olarak duyurdular fakat şu an en kötü senaryo bile değil bu, ütopik bir değerlendirme. Petrolün varil fiyatının 150 doları bulması durumunda ciddi finansal krizler başlar. Böyle bir durumun gerçekleşmesi halinde Ons altının gramı 2 bin 500 lirayı aşması gerekir. Bence şu an 2023 yıl sonu projeksiyonlarını dikkate almamız gerekiyor. Çünkü ne duruma geleceğimizi kestirmemiz mümkün değil. Şu anda da dünya genelini ekonomik krize sürükleyecek bir petrol fiyatı senaryosu görünmüyor.”

"OLASI BİR PETROL ŞOKU TÜM PİYASALARI ETKİLER"

Petrol fiyatlarındaki dalgalanmayı piyasaların artık kabul edilebilir bulduğunu söyleyen Murat Özsoy, 82 dolar olan petrolde birkaç dolarlık oynamaların ciddi darbelere yol açmayacağını belirtti. Ekonomist Özsoy, “Piyasalar açısından çok daha önemli olan konu ABD 10 yıllık faizlerinin ne olacağı, FED’in politikasının nasıl şekilleneceğidir. Piyasalar buna çok daha fazla duyarlı. Petrol tarafında dediğim gibi bu yılın sonuna doğru İsrail’deki gelişmeleri dikkate aldığımızda yıl sonuna kadar en kötü senaryo 92 dolar seviyesini görür” dedi. 

Olası bir petrol şokunda Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın olumsuz yönde etkileneceğini belirten Özsoy, 2024 yılı için euro bölgesinin büyüme hedeflerinin aşağı yönlü revize edildiğini hatırlatarak kriz anında yükseliş gösterecek enflasyon için şunları kaydetti:

“Euro bölgesindeki resesyon problemleri zaten malumunuz. Diğer taraftan Amerika’da enflasyon daha yeni yeni kontrol altına alınıyor. Üretici fiyatları inanılmaz derecede yükselir, tarım girdi fiyatları artar ve bu da gıda hiper enflasyonuna yol açar ve ciddi bir resesyon gerçekleşir eğer 150 dolar seviyeleri görülürse. Ama bahsettiğimiz senaryo üretici fiyatlarının artması, tarım girdi fiyatlarının artması, gıda fiyatlarının artmasına 100 dolar üzeri bir petrol fiyatı da yol açabilir. 92-95 dolar aralığına tekrar gelirse bu riskler konuşulmaya başlar ve bütün para politikaları tekrardan revize edilir.”

PETROL FİYATLARINDAN KİM KAZANÇLI ÇIKACAK?

Petrol krizinin nüksetmesi durumunda Çin ve Rusya’nın kazançlı çıkacağını belirten Murat Özsoy, dünya genelinde gözlemlenebilecek enflasyon tablosunu şu ifadelerle anlattı:

“Amerika şu anki durumda bu ülkelerden biraz daha aşağıda kalıyor. Çünkü Amerika’nın bütçe problemleri, hükümetin kapanmaya gitmesi gibi problemleri var orada da üretim anlamında problemler var Amerika’yı nispeten daha az fayda görecekler sınıfına koyuyoruz. En büyük zararı da euro bölgesi olan Avrupa görür bu durumda.”

"Olası bir petrol krizinde dünya çapında enflasyonun artışı gözlemlenir. Türkiye Merkez Bankası’nın enflasyon raporu ve finansal istikrar raporunun hiçbir geçerliliği kalmaz. Çünkü petrol fiyatlarının yükselmesi demek içeride bizi en çok etkileyen konu. Tarımsal girdi fiyatlarının artması, bütün gıda fiyatlarının artması, tüm üretim maliyetlerinin artması anlamına geliyor. Zaten sanayi durgun olduğu için bu konuya çok etki etmez ama tarım girdi fiyatları artacağı için Türkiye’de tekrar yüksek gıda fiyatları, yüksek enflasyon görmek durumunda kalırız. Merkez Bankası’nın enflasyon hedefi de şaşar bu durumda.”

ASIL KORKU ÇİN'İN DEFLASYON YAŞAMASI

Jeopolitik risklerin ve dünya ekonomisinin petrol fiyatlarını etkileyen iki ana etmen olduğuna dikkat çeken Altınbaş Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Hayri Kozanoğlu ise dünya ekonomisinde durgunluk ve yavaşlama eğiliminin egemen olacağı düşüncesinin yaygınlaştığını belirtti. Kozanoğlu, dünyanın bir numaralı enerji tüketicisi Çin’in yaşadığı denflasyon korkusu, Çin ekonomisinin yavaşlaması riskinin dünyada genel olarak ham maddelere ve enerjiye olan talebin azalacağı izlenimini uyandırdığını söyledi.

“FİYATLARI JEOPOLİTİK RİSKLER TETİKLİYOR”

İklim değişikliklerinin enerji fiyatlarını doğrudan doğruya etkilediğini dile getiren Kozanoğlu, geçtiğimiz dönem doğalgaz fiyatlarının yükseliş gösterdiğini kışın yumuşak geçmesi üzerine fiyatların durulduğu örneğini verdi. Fiyatları yükseltecek asıl etmenin jeopolitik gelişmeler olduğunun altını çizen belirten Kozanoğlu, “Filistin’de büyük bir insanlık trajedisi yaşanmakla birlikte diğer Arap ülkeleri doğrudan doğruya devreye girmediler ve taraf olmadılar. Diplomatik anlamda İsrail’i kınamakla yetindiler. Bölgesel bir savaş ortaya çıkmadı. Burada kritik nokta İran olarak karşımıza çıkıyor. Amerika’nın İran’ı minbere çekmesiyle birlikte İran’ın tepki göstermesi Hürmüz Boğazı’nı kapatması gibi gelişmeler durumunda 100 doları önce geçmesi sonra söylenen gibi daha yüksek noktalara taşınması belirir. Fakat şu ana kadar böyle bir gelişme olmadı. Lübnan’daki Hizbullah, doğrudan doğruya henüz devreye girmedi onun için görüldüğü gibi şu anda petrol fiyatlarında ciddi bir sıçrama yaşanmadı" dedi. 

Kozanoğlu, IMF’nin 2023 – 2024 petrol tahminleri resesyon ihtimaliyle genel olarak dünya ekonomisinin yavaşlamasına paralel olarak yatay kalacağını ifade ederek "IMF dünya ekonomik büyümesini 2.9’a çekti. Uzun yıllardır kriz dönemleri dışında en düşük oran bu. İster istemez bu durum da ham madde talebini aşağı çekecek en önemli unsur. Özellikle Çin’in yavaşlaması bu durumda en büyük etken" diye konuştu.

"SAVAŞLARDAN ASKERİ SANAYİ VE ENERJİ ENDÜSTRİSİ KARLI ÇIKAR"

Türkiye’nin ciddi oranda enerji ithal ettiğini söyleyen Hayri Kozanoğlu, enerji fiyatlarının yükselmesinin ekonomiyi doğrudan doğruya olumsuz etkileyeceğini belirtti. Kozanoğlu, olası krizde gözlemlenecek enerji faturası tablosu için “Burada önemli iki faktör var. Birincisi şu anki fiyatlar OVP’de öngörülen düzeyde seyrediyor. Şu anki seyir Türkiye’nin projeksiyonlarını değiştirecek düzeyde değil. 70-80 milyar dolar arası bir enerji faturası var. Petrol fiyatlarının sıçraması halinde Türkiye’nin enerji faturası 20 milyar dolar sıçrar. Ama Türkiye’nin iç dinamiklerinde ekonomideki son gelişmeler bir durgunluğun söz konusu olduğunu, ekonomide yavaşlama eğilimlerinin baş gösterdiğini gösteriyor. Bu da ister istemez enerji tüketimini özellikle imalat sanayi temelli olarak yavaşlatacak.” ifadelerini kullandı.

Geçtiğimiz yıl en çok kazananların petrol ve enerji firmaları olduğuna vurgu yapan Kozanoğlu, özellikle Rusya - Ukrayna savaşı sonrasında petrol fiyatlarının sıçramasına, Rusya ve Suudi Arabistan’ın anlaşarak petrol arzını kısmalarının neden olduğunu söyledi. Başta Amerikan petrol şirketleri olmak üzere bütün petrol şirketlerinin ciddi kar elde ettiğini belirten Kozanoğlu, Filistin’deki gelişmeler ve İsrail’in Gazze’ye yönelik harekatıyla birlikte silah ve petrol şirketlerinde fiyatların yükseldiğini aktardı. Kozanoğlu, senaryoların gerçekleşmesi durumunda geçmiş savaşlardan en karlı çıkanların enerji firmaları, silah endüstrisi ve askeri sanayi kompleksi olarak nitelendirilenler olduğunu söyledi.

PETROLÜ TETİKLEYECEK GELİŞMELER HENÜZ YAŞANMADI

Hayri Kozanoğlu 1973’te yaşanan petrol krizinin şu an gerçekleşmeme nedenini şu sözlerle anlattı:

“1973 yılında Mısır ve Suriye liderliğinde olsa da bütün Arap dünyasını çatışmanın içine çeken bir süreç vardı. Yom Kippur Savaşı vardı. Bugün Arap dünyasının hiçbir unsuru çok net bir tavır göstermedi. Bunlardan Suriye mesela İsrail’le savaş içerisinde. Zaten krizin ilk döneminde İsrail Şam’ı bombaladı. Buna rağmen kendisi iç savaş nedeniyle güçsüz düştüğü için Suriye’nin net tavır gösterecek bir hali yok. Mısır kendisi çok ciddi bir ekonomik krizin içerisinde. Onun için Sisi, Mısır’ın da Arap dayanışması temelinde devreye girmesinin kısa sürede ekonomiye daha büyük bir çalkantı olarak döneceğinin farkında. O nedenle uzak durmaya çalışıyor.”

“Suudi Arabistan ve körfez ülkeleri de söylemlerin ötesinde çok devreye girmediler. Onun için ilk akla gelen 1973 krizi şu an gerçekleşmiyor. Bir de İsrail vahşeti Amerika, İngiltere başta olmak üzere zaman içerisinde sivil kamuoyundan tepki görmeye başladı. İlk aşamada Hamas’ın İsrail’de sivillere yönelik düzenlediği harekât Batı dünyasında toplum psikolojisinde etkili olmuştu. Şimdi tersine dönmeye başladı. O nedenle Amerika da bu işin çok fazla dallanıp budaklanmasını istemiyor. İç politikada Biden’a olan desteğin gerilemesine neden oluyor. O nedenle şu anki görünüm işin daha fazla tırmanmayacağı yönünde. Onun için petrolün 100 doların üzerine çıkacağı 150 dolar seviyelerini zorlayacağına ilişkin bir gelişme şu anda yok.”