Yüzyıllara meydan okuyor: İşte Mimar Sinan’ın da eserlerinde kullanılan deprem sistemi!

Türkiye, günlerdir Kahramanmaraş’ta yaşanan depremle seferber ediyor. Binlerce vatandaşımız 7.7 ve 7.8’lik depremler sonrası hayatını kaybederken, ne yazık ki halen enkaz altında kurtarılmayı bekleyen yüzlerce vatandaşımız daha var.

Deprem, günümüzün doğal afetlerinden biridir. Ancak buna karşı alınan önlemler sayesinde binalar daha sağlam olabilir, yüksek şiddetli depremde bile yıkılması önlenebilir. Mimar Sinan’ın da ülkemizde depreme dayanıklı bazı eserleri var. İşte o eserler ve kullanılan deprem sistemleri…

MİMAR SİNAN YILLAR ÖNCE DÜŞÜNMÜŞ

Maraş depremi sonrası vatandaşlar, tüm dünyada depreme dayanıklı raylı bina sistemleriyle bilinen Japonları konuşuyor.

 Bazı kişiler ise Japonlardan çok önce benzer bazı teknolojilerin Mimar Sinan tarafından geliştirildiğini ve yaptığı camilerde kullandığını söylüyor.Bu noktada sismik deprem izolatörü denilen sistem karşımıza çıkıyor. Peki, Şiddetli sarsıntılarda binalarda kullanılan ve yıkımların önüne geçmeyi sağlayan sismik deprem izolatörleri nedir, fiyatı ne kadar?

SİSMİK DEPREM İZOLATÖRÜ NEDİR

Amerikalı mimar Frank Lyond Wright, 1921’de Tokyo'daki Imperial Hotel'in temelinde taban izolasyon sistemini uyguladı. 1969 yılına gelindiğinde dünyada ilk kauçuk sismik izolasyonlu yapı İsviçreli mühendisler tarafından Makedonya'nın Skobje şehrindeki bir ilkokul binasında uygulandı.

Deprem izolatörü, deprem, rüzgar gibi yapıya zarar verebilecek olayların şiddetini azalmaya yarayan bir sistemdir.

Binalarda kullanılan bu sistem, zemin ile yapının tabanı arasına esnek enerji sönümleyici elemanlar yerleştirerek zeminden yapıya aktarılan deprem kuvvetlerinin azaltılmasına; sismik enerji ve hareketlerini emmesine yarar.

Sismik izolasyona sahip olmayan yapılar kendi ağırlığının 1/10'u kadar yatay yük taşıyabilirken daha fazla yük yapıda büyük hasara neden olur kolon – kiriş birleşim noktalarında kırılmalar başlar. Öte yandan, sismik izolasyona sahip yapılar yükü hafiflettiği için daha fazla yükü taşıyabilir.

İZOLATÖR NASIL KULLANILIR?

Deprem izolatörleri genellikle binaların temelinde kullanılır. Ayrıca kolon altında, orta kısımda ve üst kısımlarda da kullanılabilmekte. Türkiye’deki bazı şehir hastanelerinde kolon üstüne yerleştirilmiş deprem izolatörleri bulunur.

FİYATLARI NE KADAR?

Sismik deprem izolatörleri dünyada sadece 7 firma tarafından geliştiriliyor ve biri de Türk şirketi. Yurt dışından sipariş edilen deprem izolatörlerinin fiyatı 6 bin dolar civarında ancak fiyatı binanın deprem riski taşıyan bir bölgede olup olmamasından binada kaç adet kullanılacağına kadar çeşitli nedenlerle değişiklik gösteriyor.

Örneğin, 5 katlı ve 4 daireye sahip bir binada 40 adet sismik deprem izolatörü kullanılması uygun görülüyor. Bu sisteme benzer bir yöntemin, Mimar Sinan tarafından bazı eserlerinin temelinde kullanıldığı tahmin ediliyor.

MİMAR SİNAN’IN ESERLERİ NASIL BU KADAR DAYANIKLI?

Bu sorunun net bir cevabı olmasa da, uzmanların yaptığı incelemeler sonucu bazı tahminler var. SelimiyeCami'nin zeminin gevşek toprak olduğunu öğrenen bilim insanları, caminin minarelerine zarar gelmemesi ve yıkılmaması için metal kelepçelerle minarelerin temellerini sabitlemenin en iyi çözüm olduğuna karar verdi ve harekete geçti.

Ardından minarelerin temellerini açtırdılar. Tam da bu esnada ekip, koymayı düşündükleri kelepçelerin aynısıyla karşılaştılar. İşte Mimar Sinan yüzyıllar önce aynı şeyi teknoloji günümüzdeki kadar ilerlemeden yapmıştı. Ayrıca zemini son derece esnek olan Selimiye Cami için Mimar Sinan'ın temeli attıktan sonra sekiz sene beklediği de iddia ediliyor.

16. YÜZYILDA RAYLI SİSTEM KULLANILMIŞ

1999 depreminin ardından Selimiye Cami'nde kuvvetlendirme çalışması başlatılmıştır. Fakat iddialara göre, çalışmalar başladığında mühendisler bir sürprizle karşılaşmıştır.

16’ncı yüzyılda inşa edilen camiinin birçok yerinde raylı sistemler olduğu ortaya çıktı ve bu görenleri hayrete düşürdü. Raylı sistemler sayesinde binanın deprem anında her tarafa beş derece yatabildiği anlaşılıyor. İşte Mimar Sinan’ın bazı eserlerinde kullandığı raylı sistemin Japon mimarlar tarafından 1950'li yıllarda özel izinle yapılan çalışmada keşfedildiği ve ardından ülkelerine döndüklerinde bu tekniği binalarda kullanmaya başladıkları ileri sürülüyor.

ÇOK KONUŞULAN DEPREM TERAZİSİ NEDİR?

16’ncı yüzyılda Osmanlı padişahları Kanuni Sultan Süleyman, İkinci Selim ve Üçüncü Murad dönemlerinde yaşamış olan Mimar Sinan (Koca Sinan), Osmanlı’nın baş mimarı ve inşaat mühendisiydi.

Yaptığı pek çok eser yüzyıllara meydan okuyarak günümüze kadar sapasağlam ulaşmıştır. Manisa'daki ve Ege’deki tek eseri olan Muradiye Camii ise terazi taşlarıyla bilinir. 434 yıldır çalışan bu döner taşlar, caminin sağlamlığını ve depremde zarar görüp görmediğini açıkça gösteriyor.

Muradiye Camii ve Külliyesi’nin yapımı 1585'te tamamlanmıştır. Camiinin en dikkat çeken özelliği ise mihrabın iki yanında bulunan terazi taşları sayesinde zeminde kayma olup olmadığının herkes tarafından görülebilmesi. Bununla birlikte, silindir mermer taştan oluşan deprem terazileri eğer dönmüyorsa binanın zarar gördüğü anlamına geliyor.

SELİMİYE CAMİİ’NİN MUHTEŞEM DAYANIKLILIĞI

Mimar Sinan'ın 'Ustalık eserim' dediği ve Edirne'de 1574 yılında yaptığı, UNESCO Dünya Mirasları Listesi'ne giren Selimiye Camii de depreme karşı dayanıklılığı açısından dikkat çekiyor. Bilim insanları, Selimiye Camii’nde yaptıkları çalışmalarda tarihi camiinin geçmiş dönemlerdeki depremlerden hiçbir zarar görmediğini söylemişti.

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından geçtiğimiz yıllarda yapılan incelemede deprem uzmanları, Selimiye Camii’nin önümüzdeki 500 yıl içinde meydana gelmesi muhtemel büyük depremlerden de etkilenmeyeceği ve statik olarak hiçbir sıkıntısının bulunmadığını tespit etti.

Diğer yandan 1400-1500’lü yıllarda inşa edildiği tahmin edilen Hatay Mahremiye Camisi'nde ve 1424 yılında yapılan Bursa Yeşil Cami'de de deprem terazileri yer alıyor.