Zekat kimlere, ne zaman verilir? Kimler zekat vermeli? Diyanete göre zekat verme şartları…

Bu gece sahura kalkılacak ve Müslümanlar için Ramazan ayı ibadetleri yerine getirilecek. Ramazanın gelmesiyle merak edilen konular yeniden gündeme gelmeye başladı. Dinen belli bir mal varlığına sahip olan kimselerin ihtiyaç sahiplerine vermesi uygun görülen zekatın ne zaman ve kimlere verilmesi gerektiği merak ediliyor. Peki zekat kimlere, ne zaman verilir? Kimler zekat vermeli? İşte zekat verme şartları…

ZEKAT NEDİR?

Zekat, zenginlik ölçütü olarak kabul edilen mal varlığına sahip olan kişilerin, mallarından belirli bir kısmını Allah rızası için ihtiyaç sahiplerine vermesi olarak tanımlanır. Zenginlik ölçütü olarak görülen mal varlığına aynı zamanda nisap denilmektedir.

ZEKAT VERME ŞARTLARI NELERDİR?

Zekâtın farz olması için gerekli şartlar vardır. Bu şartlar ise şu şekilde sıralanabilir;

• Malların nisaba ulaşması yanında nâmî (üreyici/artıcı) olması,
• Sahip olunduğu andan itibaren üzerinden bir yıl geçmesi,
• Bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlardan fazla olmasıdır.

Zekâtın kimlere verileceği Kur’an-ı Kerim’de ayrıntılı şekilde açıklanmış (Tevbe, 9/60), nisabı da hadislerde belirtilmiştir (Buhârî, Zekât, 32, 36, 38, 43). Buna göre temel ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan kişi diğer şartlar da yerine gelmişse bu mallarının zekâtını vermesi gerekir (Kâsânî, Bedâî’, II, 4 vd).

ZEKAT NE ZAMAN VERİLİR?

Zekat vermek isteyenler belirli bir zamana şart koşulmadan dilediği anda bu yükümlülüklerini yerine getirebilirler. Zekat vermenin belli bir zamanı yoktur. Oruç ve hac ibadetlerinde olduğu gibi nisap miktarı malın üzerinden sene geçmiş olması konusunda da kamerî ay hesabı uygulanır. Farz olduğu andan itibaren verilmesi gerekir. Bunun için belli bir kamerî ayı veya Ramazan’ı beklemeye gerek yoktur. Zekât vermekle yükümlü olanların, yükümlü oldukları andan itibaren en kısa zamanda zekâtlarını vermeleri gerekir. Çünkü zekât bir kulluk borcudur, borç da bir an önce ödenmelidir (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, III, 175, 191-192, 223).

ZEKAT KİMLERE VERİLİR?

Zekâtın kimlere verileceği Kur’an-ı Kerim’de ayrıntılı şekilde açıklanmış (Tevbe, 9/60), nisabı da hadislerde belirtilmiştir (Buhârî, Zekât, 32, 36, 38, 43). Buna göre temel ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan kişi diğer şartlar da yerine gelmişse bu mallarının zekâtını vermesi gerekir (Kâsânî, Bedâî’, II, 4 vd).

Zekâtın verileceği kimseler Kur’an-ı Kerim’de belirtilmiştir. Zekat verilmesi gereken kişiler ise şu şekilde sıralanmaktadır;

• Fakirler,
• Miskinler,
• Zekât toplamakla görevlendirilen memurlar,
• Müellefe-i kulûb adı verilen kalpleri İslam’a ısındırılmak istenen kimseler,
• Esaretten kurtulacaklar,
• Borçlular,
• Allah yolunda cihad edenler ve yolda kalmış olanlardır.

ZEKAT NE KADAR VERİLİR?

Zekat, malının 40’ta birinin 1’idir. Zekat vermek için zenginlik ölçütü olarak tanımlanan malının 40’ta 1’ini vermek gereklidir. Zekat için en önemli şart malvarlığını edinmenin üzerinden 1 yıl geçmiş olması gerekir. Yani bir yıldır kasada bekleyen 80.18 gr altın bir yıl dolunca 40’da 1 nisbetinde zekatının verilmesi gerekmektedir. Gümüşte, hayvanlarda ve ürünlerde de aynı şekilde zekat verilmelidir.

Nisap, zekâtla yükümlü olmak için esas alınan zenginlik ölçüsüdür. Bu ölçü, altında 20 miskal (80.18 gr), devede 5, sığırda 30, koyun ve keçide 40 adettir.

ZEKAT KİMLERE FARZDIR?

Zekât ibadeti ile ilgili şartlar, zekâtın bir kimseye farz olmasının ve verilen zekâtın geçerli olmasının şartları şeklinde iki ayrı başlık altında ele alınır.

Bir kimseye zekâtın farz olması için o kimsenin müslüman, akıl sağlığı yerinde, ergenlik çağına gelmiş ve hür olması (Kâsânî, Bedâî’, II, 4-5) bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlarından fazla hakikaten ya da hükmen artıcı, yani kazanç sağlayıcı nitelikte “nisap miktarı” mala sahip olması gerekir. Artıcı olmaktan kastedilen, malın sahibine gelir, kâr, fayda temin etmesi yahut kendiliğinden çoğalma ve artma özelliğine sahip bulunmasıdır.

Zekâtın farz olması için ayrıca nisap miktarı mal ya da servete sahip olduktan sonra üzerinden bir kameri yılın geçmesi ve yıl sonunda da nisap miktarını koruması gerekir (Kâsânî, Bedâî’, II, 13 vd.; İbn Kudâme, el-Muğnî, IV, 73-74). Yıl içerisindeki artış ve düşüşlere itibar edilmez. Zekât bu süre dolmadan önce de verilebilir. (Kâsânî, Bedâî’, II, 15).

Zekâtın geçerli olmasının şartlarına gelince, öncelikle “niyet” şarttır. Zekât bir ibadet olduğu için niyetsiz yerine getirilemez (Kâsânî, Bedâî’, II, 40; İbn Kudâme, el-Muğnî, IV, 88). Ayrıca fakire verilmesi ve teslimi demek olan “temlik” de şarttır (Kâsânî, Bedâî’, II, 39). Yemek hazırlayıp yedirmek gibi ibâha denilen yollarla fakire zekât verilmiş olmaz.

KİMLERE ZEKAT VERİLMEZ?

Hanefilere göre aşağıda sayılanlara zekât ve fitre verilmez:

a) Ana, baba, büyük ana ve büyük babalara,

b) Oğul, oğlun çocukları, kız, kızın çocukları ve bunlardan doğan çocuklara,

c) Eşine,

d) Müslüman olmayanlara,

e) Zengine yani aslî ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan kişiye,

f) Babası zengin olan ergen olmamış çocuğa (Merğinânî, el-Hidâye, II, 223-228).