Alerji Nedir? Alerjen Nedir? Solunum Yolları Alerjilerinin Sebepleri Nelerdir?

Alerji Nedir?

Alerji, vücudumuza dışarıdan giren çeşitli maddelere karşı gösterilen anormal tepki olarak bilinir. Burada vücudun yabancı olduğunu ve buna verdiği maddeye karşı korumak gerekir. Aslında yabancı olduğu halde, vücudumuza hiçbir zararı dokunmayacak hatta yararları olabilecek bu madde adeta bir düşman işlemi görmekte ve düşmana gösterilen bu aşırı tepki vücutta birtakım hasarlara ve zararlara yol açmakta ve alerjik bir hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Bağışıklık sistemi yabancı olduğu herşeyle savaşır ve sonuçta hafif kaşıntılardan astıma, saman nezlesinden anafilaksiye kadar çeşitli alerjik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir. Çok değerli bir besin maddesine gösterilen bu tepki mantıksız gelebilir.  Diğer taraftan, arı zehirine alerjik olan bir kişideki aşırı tepkinin ise son derece geçerli bir mantığı vardır. Bu zehirden vücudun haberdar olması, ona karşı birtakım tepkiler göstermesi, onu yok etmeye çalışması aslında vücudun yararı içindir. Fakat bu tepkilerden vücut da zarar görürmüş olur. 

Alerjen nedir?

Vücutta alerjiye neden olan tüm maddelere alerjen denir. İnsanlar her maddeye karşı alerjik olabilirlerse de, alerjenlerin çoğu organik kökenli maddelerdir ve normalde zararsız olan, her gün karşılaştığımız, temas ettiğimiz, yediğimiz, içtiğimiz şeylerdir. 

Örneğin;

• Yumurta,
• süt,
• fındık,
• fıstık,
• balık,
• midye

gibi besinler alerjene sebep olabilir.

• İçecekler
• Çocukların oynadığı balon, emzikleri, bulaşık eldivenleri
• Kedi, köpek, tavşan
• Bilezikler, küpeler, takılar
• Tozlar, küfler, polenler
• Aspirin, penisilin gibi can kurtaran ilaçlar
• Kortizon

gibi tedavi edici ilaçlara karşı alerjik durumlar olabilir. 

Solunum yolları alerjilerinin sebepleri nelerdir?

Alerjenler; 

• Deriden,
• Solunum yoluyla,
• Sindirim sistemi yolu,

ile vücudumuza girebilirler.

Astıma ve alerjik nezleye yol açan alerjenlerin büyük çoğunluğu solunum yoluyla vücuda giren alerjenlerdir; bunlara havada bulunan alerjenler anlamına gelen aeroalerjen denir.

Aeroalerjenlerin en önemlileri ise aşağıdaki gibidir:

• Ev akarları,
• Polenler,
• Bazı evcil hayvanlar, 
• Küf mantarları..

işte bu alerjenlerin, akciğerlerdeki küçük bronşiollere ve hava keseciklerine kadar gelebilmeleri için çaplarının 5 mikron’ dan daha küçük olması gerekir. 5 mikrondan daha büyük çaplı alerjenler, boyutlarına göre, burunda veya üst solunum yollarında tutunurlar. Çapları ise 20 ila 60 mikron olan polenlerin, astımdan çok alerjik nezleye yol açmalarının nedenlerinden biri de bunların büyüklükleri nedeniyle küçük bronşlara kadar gelememeleri olabilir.

Kimler alerji olabilir? 

Bazı insanlar doğuştan alerji olmaya yatkındır. Doğuştan genetik yani kalıtsal olarak alerjiye yatkın olmaya atopi, böyle kişilere de atopik kişi denir. Atopik kişi sahip olduğu kalıtsal özellikler nedeniyle, karşılaştığı bazı maddelere karşı immunglobulin E sınıfından antikorlar üretir ve dolayısıyla da o madde, o kişi için artık herhangi bir madde değil, aslında bir alerjendir.

Atopik insanların kanında alerjik oldukları maddelere karşı yüksek miktarda immunglobulin E antikorları bulunur ve bunlarda günün birinde bir alerjik hastalık ortaya çıkma riski oldukça yüksektir. Bu insanlar alerjik hastalığın ortaya çıkmasında, örneğin astım belirtileri göstermeye başlamasında çevresel faktörlerin de etkisi bulunur. Genetik yapıları aynı olan tek yumurta ikizlerinin sadece %’inde aynı alerjik hastalık bulunur. Alerji yalnız kalıtsal faktörlerin etkisiyle ortaya çıkmaz. 

Alerjik hastalıklar nelerdir?

Alerjik hastalıkların başlıcaları şunlardır:

1. Saman nezlesi yani alerjik nezle
2. Göz nezlesi yani alerjik konjunktivit
3. Astım yani alerjik bronşit
4. Ürtiker veya egzama yani alerjik deri hastalıkları

Alerjik hastalıklar nasıl ortaya çıkıyor?

Alerjik hastalıkların ortaya çıkması için atopik özelliğe sahip insanların belirli bir süre allerjenlerle temas etmesi gerekir. Buna duyarlılık kazanma süresi denir ve birkaç haftadan birkaç yıla kadar değişebilir. Bu dönemde, allerjene karşı immunglobulin E (IgE) adı verilen özel antikorlar üretilir ve bunlar da mast hücrelerinin yüzeylerine yapışırlar. Bu kişi tekrar allerjenle karşılaştığında, allerjen ile IgE’nin hücre yüzeyindeki birleşmeleri, mediatör ismi verilen çeşitli maddelerin salınmasına neden olur. Allerjik hastalıkların belirtilerinden bu mediatörler sorumludur.

Allerjik hastalıklar, allerjenle mast hücresi yüzeyindeki antikorların buluşma yerlerine her insanda farklı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olurlar. Örneğin, bu buluşma burun zarında oluyorsa saman nezlesi, bronşlarda ise astım ve derimizde ise egzema görülebilir. Vücudun tümünü ilgilendiren yaygın allerjik reaksiyonlara ise anafilaksi veya allerjik şok ismi verilir.

Alerjik hastalıklar neden artıyor?

Alerjik hastalıkların her geçen yıl hızla artışının nedenlerini araştıran uzmanlar, bu artışın yaygın antibiyotik kullanımı ve çocukluk çağı infeksiyonlarının azalmasından kaynaklanabileceğine dair bulgular elde etmişlerdir.
Bağışıklık sisteminin tam olarak gelişebilmesi için 1 yaşından önce geçirilen infeksiyonların büyük önemi vardır. Dünyaya allerjiye yatkın olarak gelen çocuklar, geçirdikleri infeksiyonlar sayesinde mikrop ve virüslerle mücadele etmeyi öğrenirler. Bağışıklık sistemi bu infeksiyonlar sayesinde güçlenir. Buna karşılık, çok temiz ortamlarda büyüyen, çok az infeksiyon geçiren ve çok sık antibiyotik verilen çocukların bağışıklık sistemleri yeteri kadar mikropla karşılaşamadığından, allerjiye daha yatkın olurlar.

Özellikle, çok çocuklu ailelerde ve erken yaşta yuvaya gönderilen çocuklarda astım ve allerjik hastalıkların daha az görülmesi, bu çocukların daha çok infeksiyon geçirmeleriyle açıklanmaktadır. Buna karşılık az çocuklu ailelerde ve topluma fazla girmeyen ve daha az mikropla karşılaşan çocuklarda astım riski ise oldukça yüksektir.

Araştırmacılar, çocukluk çağında geçirilen ve astıma karşı koruyuculuk sağlayan infeksiyonları ise şöyle sıralıyorlar:

• Kızamık - Kızamıkcık
• Suçiçeği - Kabakulak
• A tipi hepatit - Nezle
• Astım - Allerjiler

işte köy, çiftlik gibi ortamlarda büyüyen, yetişen çocuklarda ve hatta gebeliklerini bu tür yerlerde geçiren kadınların bebeklerinde vaka daha az görülmektedir.

Köylerde kedi, köpek ve diğer çiftlik hayvanları ile iç içe büyüyen çocuklar daha fazla mikropla karşılaştıkları için, bağışıklık sistemleri daha güçlü olmakta ve allerjiye karşı savunma sistemleri daha da güçlü olmaktadır. Bazı çocukların kullandığı antibiyotik ilerleyen yıllarda astım olma riskini artıran faktör arasında yer alır. Çocuklara boğazı ağrıyor, ateşi var, burnu akıyor diye hemen antibiyotik verilmesi gereksiz olduğu gibi zararlıdır da.

Alerjik reaksiyonlar nelerdir?

Besinlere, ilaçlara, böcek zehirlerine.. karşı gelişen tabloları allerjik hastalık değil, allerjik reaksiyon olarak değerlendirmek gerekir. Zira allerjenle karşılaşılmadığı sürece bu kişilerde her hangi bir hastalık belirtisi görülmesi mümkün değildir.  

Oysa, ev tozu akarlarına karşı allerjik olan bir astımlı sadece bu allerjenlerle karşılaştığında değil, başka bir çok nedenle de astım krizlerine girebilirler. Özellikle Sigara ve yaz tipi hava kirliliğine karşı dikkatli olmakta fayda vardır. 

Beslenme ve alerji 

Diyet ile alerjiler arasında çok yakın bir ilişki vardır. Son yıllarda, bazı yağ asitlerinin fazla tüketilmesinin, astım ve alerjilerin gelişiminde bir risk faktörü olabileceği ileri sürülmektedir. Buna karşılık omega-3 yağ asitlerinin allerjik hastalıkların gelişimini engelleyebileceği düşünülmektedir. İçinde balık yağı bulunan diyetlerin astıma karşı koruyucu etkisi olabileceğine dair iddialar vardır.

Margarinde bulunan trans yağ asitleri tüketimi ile alerji belirtilerinin sıklığı da ilişkili bulunmuştur. Birçok araştırmada, az miktarda C vitamini alanlarda akciğer fonksiyonlarında azalma olduğu, ayrıca kış boyunca taze meyve tüketimi ile astım semptomları arasında ters bir ilişki bulunduğu saptanmıştır. Aşırı tuz tüketiminin, özellikle erkeklerde astımdan ölüm oranlarını artıran bir faktör olabileceği ileri sürülmüştür. Alkolün alerji ve astım belirtilerini tetikleyen bir faktör olduğu eskiden beri bilinir.

Egzersiz alerjisi nedir?

Son yıllarda giderek yaygınlaşan alerjik hastalıkların yeni yeni tanınan türlerinden biri de egzersiz alerjisidir. Egzersiz alerjisi, ciltteki hafif kızarma ve kabartılardan karın ağrısı, bulantı ve kusmaya, astım krizinden anaflaksiye kadar çok farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Jogging (yavaş koşu), tenis, futbol, bisiklet, kayak ve hatta aerobik gibi birçok spor egzersiz türü alerjiye neden olabilmektedir.

Egzersiz alerjisinin riskleri:

Yemek yedikten veya bir ilaç alındıktan sonra yapılan egzersizlerde alerji ihtimali daha fazladır. Bu yiyecek, kişinin evvelden beri alerjik olduğu bilinen bir madde olabileceği gibi, herhangi bir besin maddesi de olabilir. Egzersiz alerjisine neden olabilen yiyeceklerin başlıcaları, karides, istiridye.. gibi deniz hayvanları, şeftali, üzüm, kereviz, elmadır.

İlaçlar içinde aspirin, ağrı kesiciler, romatizma ilaçları ile bazı antibiyotiklerin riski daha fazladır. Yine egzersizden önce alkol veya kafein (kola, kahve, çikolata...) alınmış olması ve egzersizin fazla sıcak ve nemli ya da çok soğuk ve kirli havada yapılmış olması da riskli bulunmuştur. Bazı kişilerde yağmur altında yapılan egzersizler suçlanmıştır. Adet dönemindeki hanımlarda da egzersiz alerjisi ihtimali daha fazladır. Egzersiz alerjisi riskinin en düşük olduğu spor yüzmedir.

Egzersiz alerjisinin belirtileri: 

Egzersiz alerjisi tipik olarak bazı öncü belirtilerle başlar. Bunlar, yaygın sıcaklık ve kaşıntı hissi, yorgunluk ve ciddin kızarmasıdır. Daha sonra ürtiker (kurdeşen) diye isimlendirilen, 1-2 cm boyutlarında kaşıntılı kabarıklar ortaya çıkar. Cilt altı dokusunun şişmesi özellikle yüzde, avuç içi ve ayak tabanında belirgindir. Birçok hastada tansiyon düşüklüğü ile beraber şuur ile ilgili bozukluklar da görülür. Karında kramp şeklinde ağrılar ile bulantı ve kusma da meydana gelir. Baş ağrısı hem çok sık rastlanan ve hem de üç gün kadar devam eden en inatçı belirtilerdendir. Egzersiz alerjisinin belirtileri genellikle 2 saat içinde azalmaya başlar, fakat bazen 12 saat sürdüğü de olur.

Egzersiz alerjisini nasıl önleriz?

Egzersizle ilgili olarak sadece deri belirtileri gösteren hastaların, efordan önce antihistaminik ilaç almalarının yararı olabilir, ancak bunların her zaman tam etkili olması beklenmemelidir.

• Egzersizden 4 saat öncesine kadar yemek yenilmemeli ve hiçbir ilaç kullanmamalıdır.
• Egzersizden önce, vücudu ısınma hareketleri ile hazır hale getirmelidir. 
• Çok sıcak ve nemli ya da soğuk ve kirli havada egzersiz yapılmamalıdır.
• Özellikle soğuk havalarda egzersiz yapılacaksa ağız ve burnun maske ile kapatılması gerekir.
• Yapılan ağır egzersizler aniden kesilmemeli, vücudun soğuması için egzersiz 10-15 dakika içinde yavaş yavaş sonlandırılmalıdır.
• Egzersiz alerjisi olan kişiler tek başına egzersiz yapmamalıdır.
• Egzersiz alerjisi olanlar, egzersizden 10-15 dakika önce nefes açıcı spreylerinden kullanmalıdır.
• Egzersiz sırasında öncü belirtiler ortaya çıkar çıkmaz egzersize son verilmeli ve derhal nefes açıcı spreyler alınmalıdır.

Alerjinin en korkulanı: Anafilaksi

Alerjinin en ağır ve tehlikeli şekli anaflaksidir. Vücudun tümünü ilgilendiren yaygın alerjik reaksiyonlara bağlı olarak gelişen anaflaksi, alerjik şok ismiyle de bilinir ve erken tanınıp acil olarak tedavi edilmediğinde kişiyi şok ya da ölüme kadar götürebilir. Örneğin: Penisilin iğnesinden, Arı sokmasından ölenlerin çoğu anaflaksi hastasıdır. 

Anaflaksinin sebepleri nelerdir?

Anaflaksiye sebep olabilen pek çok madde vardır:

• İlaçlar (penisilin, sefalosporin ve diğer antibiyotikler; aspirin, ağrı kesici ve romatizma ilaçları, lokal anestezikler, röntgen çekilirken kullanılan kontrast maddeler...)
• Serumlar ve aşılar
• Kan ve kan ürünleri
• Yiyecekler (Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz ürünleri...)
• Yiyeceklere konan katkı maddeleri
• Bozulmayı önleyici maddeler (Sülfitler)
• Renklendiriciler (Tartrazin)
• Tat vericiler (Glutamat)
• Fiziksel etkenler: Egzersiz, soğuk
• Çeşitli maddeler: Lateks, sperm

Anaflaksinin belirtileri nelerdir?

Anaflaksi, kişinin duyarlılığına ve alınan alerjenin miktarına göre değişik tablolara neden olur. Başta deri, alt ve üst solunum yolları, dolaşım ve sindirim sistemi olmak üzere pek çok organ sistemine ait belirtiler ortaya çıkar. Anaflaksi, çok ani olarak ortaya çıkan bir durum olduğu için sadece doktorlar tarafından değil, herkesçe bilinmesi, tanınması ve ilk acil müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından çok önemlidir. Alerjenin alım yolu ve vücuda giriş hızı da anaflaksinin ağırlığını belirleyen önemli faktörlerdir. Mesela, penisilin iğnesi penisilin hapına göre çok daha ağır bir anaflaksiye yol açar!

Anaflaksi belirtileri, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika sonra başlar, 15-20 dakikada zirveye çıkar ve 1 saat içinde de azalmaya yüz tutar. Anaflaksi, bazı kişilerde belirtiler tamamen kaybolduktan 8-24 saat sonra tekrarlayabilir. Bu nedenle, anaflaksi saptanan bir kişinin en azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir.

• Anaflakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren belirtiler ciddi bir krizin işaretleridir.
• Solunum sistemi belirtileri: Burunla ilgili olarak kaşıntı, su gibi akıntı, hapşırma, burun tıkanıklığı... gibi belirtiler vardır. Ses tellerinin şişmesi (gırtlak ödemi), ses kısıklığı ve konuşma güçlüğü yaratabileceği gibi, bu darlığın çok fazla olması nefes alıp vermeyi güçleştirir, hatta tamamen imkansız kılar ve ölüme neden olur.
• Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gelişir.
• Dolaşım sistemi belirtileri: Çarpıntı, düzensiz ve hızlı kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi.. vardır. Kan basıncının düşmeye başlaması ciddi bir anaflaksinin habercisidir. Yaşlı hastalar kalp krizi de geçirebilirler.
• Sindirim sistemi belirtileri: Karında kramp tarzında ağrılar, bulantı, kusma, karında şişkinlik ve gerginlik, ishal ortaya çıkar.
• Diğer belirtiler: Bu sistemlere ait belirtilerden başka birçok hastada, terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, halüsinasyon.. görülür.
• Anaflakside ölüm: Anaflakside ölüm nedeni gırtlak ödemi veya inatçı tansiyon düşüklüğü veya kalp krizidir.

Anaflaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?

Anaflaksi çok acil bir durumdur. Kişiye hemen girişimde bulunulmadığı zaman kısa zamanda ölüme sebep olabilir. Bu sebeple, anaflaksi belirtileri saptanır saptanmaz bir taraftan en yakın doktor veya hastaneye ulaşılmaya çalışılırken, diğer taraftan yapılması gereken bazı işlemler vardır.

• Alerjenin vücuda girdiği yer belli ise o bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması engellenir. 
• Kişi sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarı kaldırılır ve beyin ve kalp gibi önemli organlara daha fazla kan gitmesi sağlanır.
• Hasta sıcak tutulur.
• Mümkünse oksijen verilmelidir.
• Anaflakside yaşam kurtarıcı ilaç Adrenalin'dir. 
• Anaflaksi tedavisinde yararlanılan diğer ilaçlar kortizon ve antihistaminikler’dir. 
• Kan basıncı düşük olan hastalara hem kan basıncını yükselten ilaçlar hem de damar yoluyla sıvı uygulanır.
• Gırtlak ödemi nedeniyle asfiksi belirtileri gösteren hastalara nefes alabilmeleri için acil trakeostomi gerekebilir.

Anaflaksiden Nasıl Korunma Yolları Nelerdir?

• Daha önce anaflaksi geçirmiş olanlar, durumlarını bildiren bir kart veya künye taşımalıdırlar.
• Anaflaksi nedeniyle ölüm tehlikesi atlatanların yanlarında sürekli olarak adrenalin bulundurmaları gerekir. 
• Anaflaksiye neden olan etkenlerden uzak durulmalıdır.
• Anaflaksi tanımlayan hastalara iğne şeklindeki ilaçlardan çok hap veya şurup verilmelidir.
• Anaflaksi tanımlayan hastalara ß-bloker sınıfı ilaçlar alınmamalıdır.
• En azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması şarttır.

Sağlıklı günler diliyoruz.